höfundur:
Ragnhildur Ólafsdóttir 1991
Endurskoðað og útgefið:
Inga Birna Jónsdóttir 2007

Höskuldur Kollsson hét höfðingi sem bjó í Laxárdal á Vesturlandi.
Hann var auðugur, vitur og vel metinn maður, sem Dalamenn leituðu ráða hjá.
Eins og flestir landsmenn, var hann af norskum ættum.
Móðir hans var dóttir landnámskonunnar frægu, Auðar djúpúðgu.
Hún kom til landsins árið 890, kom á skipi sínu, sem hún lét smíða til ferðarinnar.
Hún nam feiknastórt landssvæði í Breiðafirði og Laxárdalur var hluti þess.
Hún reisti bú að Hvammi og bjó þar til æviloka.
Þegar dóttir hennar giftist föður Höskuldar gaf hún allan Laxárdalinn í heimanmund.
Það var breiður, frjósamur dalur, sem smátt og smátt byggðist upp, varð margra manna eign,
en þrátt fyrir það voru aðstæður góðar, stórar jarðir og víðátta.
Hún naut þess Bær Höskuldar hét Höskuldsstaðir.
Það var stærsti bærinn í dalnum og þó víðar væri leitað.
Hann erfði búið, þegar faðir hans andaðist.
Höskuldur var vinnusamur maður, ræktaði meira og meira af jörðinni
og búpeningur hans óx með hverju ári.
Hann hafði bæði frjálsa menn og þræla í þjónustu sinni, allt fólk, sem vann vel og var honum trútt.
Hann giftist Jórunni Björnsdóttur.
Hún var af góðum ættum, var vel gefin kona og stjórnaði heimili sínu með dugnaði;
var nokkuð vinnuhörð og fremur köld í viðmóti við fólk, sem var lægra sett en hún.
Þau hjónin áttu tvo syni og tvær dætur, efnileg börn, sem foreldrarnir væntu sér mikils af.
Áður en Höskuldur kvæntist og á fyrstu hjónabandsárunum, varð hann að vera fjarri búi sínu langtímum saman,
því hann var hirðmaður konungs í Noregi.
En nú voru liðin nokkur ár síðan hann var leystur undan öllum skyldum í öðru landi
og hann notaði allan sinn tíma og orku til að sinna búi sínu.
Dag nokkurn, er hann var að líta eftir byggingunum, tók hann þá ákvörðun,
að hann vildi stækka bæinn og prýða.
Jórunn reyndi að telja hann af þessari ákvörðun.
Hún vissi, að byggingarefni varð að sækja til annars lands og henni fanst Höskuldur hafa verið nógu mikið frá búinu,
en Höskuldur hélt fast við sitt, treysti því, að alls yrði vel gætt, þó hann færi í burtu. Hann keypti sér skip og fór.
Það var um hásumar og hann naut þess aftur að vera á sjónum, naut frjálsræðisins.
Ættingjar og vinir tóku vel á móti honum í Noregi og hann fór úr einu samsætinu í annað allt haustið og veturinn með.
Sumarið eftir var haldin ráðstefna á Brenneyjum. Til hennar boðaði konungur landsins.
Þessar ráðstefnur voru haldnar þriðja hvert ár og voru einnig kallaðar friðarmót,
af því að þar voru mörg ákærumál borin fram –
og helst átti að koma sáttum á milli aðilanna.
Konungurinn var dómari í málunum, hlustaði á allt, mat allt og kvað svo að endingu upp sinn dóm.
Ráðstefnan stóð venjulega yfir í nokkra daga og bjuggu þátttakendur í tjaldbúðum, sem voru þægilega innréttaðar –
enda voru þáttakendur úr æðstu stéttum þjóðfélagsins.
Þarna voru líka sölubúðir þar sem hægt var að kaupa allt, sem hugurinn girntist.
Einnig fóru fram ýmiss skemmtiatriði, leikir og íþróttir, sem voru vinsælastar hverju sinni.
Höskuldur fór á mótið með ættingjum sínum og vinum.
Hann hafði engar ákærur fram að færa, heldur fór hann sér til skemmtunar,
áður en hann sneri sér að sínu upprunalega erindi.
Hann hlustaði á mörg mál, sem borin voru undir konung og spurði stundum sjálfan sig hvernig hann myndi dæma,
ef slík málefni væru borin undir hann,
því kringumstæðurnar voru oft svipaðar heima, þar eð menn komu til hans með ýmiss vandamál,
sem þeir gátu ekki ráðið fram úr einir.
Einn daginn fannst honum vera komið nóg af öllum þessum alvarlegu málum
og fór út að skemmta sér með vinum sínum.
Þegar þeir höfðu horft á leiki og íþróttir um stund, gengu þeir um svæðið þar sem sölubúðirnar voru
og beindist athygli þeirra að einni búð, sem var öðrum stærri og skrautlegri.
Þeir komu þar að og fóru að líta á varninginn á meðan kaupmaðurinn lét dæluna ganga.
Hann sagðist hafa allt, sem hugurinn girntist og unnt væri að kaupa, –
klæðnað handa furstum, vopn prýdd silfri, gulli og eðalsteinum.
Allt hafði hann, hvort heldur var fyrir karlmenn eða konur, sartgripi,
sem enginn annar en hann hafði á boðstólum.
Þeir gætu ekki nefnt neitt, sem hann hefði ekki – -
Hann hét Gilli og var kallaður hinn gerski. Höskuldur kannaðist við hann og vissi,
að hann var ríkasti kaupmaður, sem um var vitað og, að hann var alltaf á mannamótum,
þar sem von var um góða sölu – ekki einungis í Noregi, heldur hvar sem var.
Nú datt honum í hug að stöðva gortið og orðaflóðið og sagði, að hann vildi gjarnan kaupa ambátt.
Félagar Höskuldar voru spenntir að heyra hvernig Gilli mundi komast hjá því að uppfylla þessa ósk ,
því ekkert benti til, að lifandi verur væru til sölu þarna.
Gilli stóð augnablik og horfði hreykinn á Höskuld, hló við og sagði,
að Höskuldur hefði líklega hugsað sér að nefna eitthvað,
sem ekki væri fáanlegt hjá honum.
Hann sneri sér við, dró til hliðar fortjald, sem hékk þvert yfir sölubúðina og bað Höskuld koma nær
og líta inn fyrir.
Höskuldur gerði eins og hann bað um – og þegar hann kom inn fyrir fortjaldið sá hann tólf konur,
sem sátu í röð þvert yfir búðina.
Þær voru allar í skrautlegum og fallegum fötum, nema sú, sem sat yst í röðinni.
Föt hennar voru tötrum lík.
Hár hennar huldi næstum andlitið. Hinar konurnar höfðu greitt hárið frá andlitinu
og báru ýmislegt skraut milli lokkanna, blóm eða slaufur í mismunandi litum.
Höskuldur renndi aðeins augunum á þær. Hann vissi, að hann var kominn í klípu,
- hann vantaði ekki fólk og hafði ekki hugsað sér að kaupa ambátt, en hafði aðeins ætlað að lækka gortið í Gilla.
Hann tók sér stöðu fyrir framan ungu stúlkuna, sem var yst í röðinni.
Hún sat hreyfingalaus, eins og hún væri mótuð í tré eða leir – steinrunnin…en ljómaði samt af lífi og fegurð,
sem hann andaði að sér – og sem heillaåi hann.
Hún hreyfði sig, lyfti annarri hendinni, strauk hárið til hliðar og horfðist í augu við hann.
Augu hennar voru djúp og blá — augnaráðið djarft, sterkt — heillandi –
Gilla líkaði illa, að Höskuldur staðnæmdist fyrir framan þessa ungu ambátt, sem í raun og veru var ekki til sölu.
Hún var þarna í röðinni vegna þess, að hann vissi í rauninni ekki hvar hann átti að hafa hana meðan hann var að vinna
og hann lét hana vera illa til fara, af því að hann vildi ekki að neinn tæki eftir henni.
Enginn skyldi heldur vera í vafa um hvaða stétt hún tilheyrði, ef hún reyndi að strjúka.
Hann hafði keypt hana fyrir stuttu, fengið hana fyrir lítið af því að hún var mállaus.
Hann ætlaði að hafa hana fyrir sjálfan sig.
Hún var fögur og girnileg.
En brátt komst hann að raun um, að stúlkuna skorti ekki einungis málið heldur og hæfileikann að hlýða,-
hæfileika, sem stallsystur hennar höfðu fengið í vöggugjöf – eða ef til vill tileinkað sér seinna meir.
Auk þessa hæfileikaskorts sýndi hún eiganda sínum aldrei sjálfsagða virðingu.
Hún var kristin og myndaði oft þetta kristna tákn fyrir framan sig, krosstáknið. Hún myndaði það úr engu,
en samt skein það fyrir framan hana eins og brennandi eldur, endurspeglaðist í augum hennar – og lamaði vilja hans…
Það kom fyrir, þegar hún var viðbúin, þegar hann hafði skipað hinum að ná í hana og koma með hana inn til sín.
Þá notaði hún þessa galdra, en þegar hún var ekki viðbúin, notaði hún krafta og fimi, sem hann réði ekki við.
Hann var feitur, enginn íþróttamaður, en stúlkan var freistandi – bara tilhugsunin um líkama hennar kom blóðinu til að ólga
og hann ímyndaði sér, að hann mundi smám saman ná undirtökunum-og þá ætlaði hann að gefa henni klæðnað og skartgripi,
sem sérhver kona mundi líta öfundaraugum.
En nú stóð Höskuldur fyrir framan hana og spurði um verðið, – hvað hún kostaði.
Gilli vildi ekki gefa til kynna, að stúlkan væri ekki til sölu og nefndi feiknahátt verð.
Höskuldur vissi vel, að verðið var allt of hátt, vissi, að hann gat keypt þrjá þræla fyrir sama verð,
eða stórt landssvæði á Íslandi.
En eitthvað batt hann á þessu augnabliki, greip hann — hlýja og friðsemd, sem barst til hans frá stúlkunni-,
eitthvað, sem varð til á milli þeirra, umkringdi þau –
Gilli gaf eitthvert hljóð frá sér.
- Þetta er hátt verð, sagði Höskuldur hálf utan við sig.
Gilli hló og sagði, að það væri satt, en Höskuldur gæti valið einhverja af hinum konunum:
hann gæti fengið hverja, sem var fyrir venjulegt verð.
Höskuldur svaraði engu, en tók silfur upp úr belti sínu og bað Gilla að vega það,
sjá hvort það myndi ekki vega þessar þrjár merkur, sem ambáttin kostaði.
- Ég er ærlegur maður, sagði Gilli og nú skaltu vita, að þessi ambátt hefur stóran galla: hún er mállaus.
– Ég kaupi hana þrátt fyrir það, sagði Höskuldur.
Gilla varð svarafátt, en hann skemmti sér við tilhugsunina um hve mikla örðugleika Höskuldur ætti í vændum
í umgengi við hana —
auk þess, sem hann græddi mjög á versluninni, – og nóg var til af kvenfólki, þegar öllu var á botninn hvolft.
Skömmu seinna hélt Höskuldur af stað með stúlkuna.
Gilli horfði á eftir þeim — hann ætlaði að gleyma henni; hann ætlaði að þurrka hana út úr minni sínu, hugsaði hann
og varð um leið var við för eftir tennur hennar á höndum sér.
———
Þegar Höskuldur hafði leitt ambáttina til bústaðar síns á tjaldstæðinu,
fór hann aftur til vina sinna og kom ekki til baka fyrr en um kvöldið.
Þá sat unga ambáttin við innganginn og sá hann koma.
Hún hafði setið þarna lengi og horft á þá, sem fóru hjá, hlustað á raddir,
hlátur og söng og í smástund fannst henni hún vera frjáls
eins og frjálsa fólkið, sem fór hjá. Frjáls.
Hún vissi, að nýr maður átti hana og hafði rétt til að gera hvað sem hann vildi við hana,
selja hana aftur, eða hvað sem honum dytti í hug,
en þrátt fyrir það átti hún þessa góðu stund.
Nú kom hann..nálgaðist..
Hún stóð upp, fór inn í tjaldbúðina og beið.
Hann heilsaði, þegar hann kom inn. Bjart yfir honum….hann settist og gaf frá sér hljóð,
sem bar vott um, að hann væri þreyttur.
Hún leit á stígvélin hans, vissi, að það var skylda hennar að hjálpa honum úr þeim, en hún stóð kyrr…
Höskuldur fór sjálfur úr stígvélunum og fór að tala til hennar og sýndi henni hvar hún ætti að sofa,
fór svo innar í tjaldbúðina, háttaði og lagðist fyrir.
Stúlkan flýtti sér úr tötrunum, var í sömu andrá lögst niður og breiddi teppið vel yfir sig.
Milt rökkur inni.
Hún heyrði Höskuld hreyfa sig…..sá hann koma.
Þau horfðust í augu–hann beygði sig niður, ýtti varlega við henni, lagðist fyrir framan hana
og fór að leika sér að hári hennar, lét fingurna renna gegnum það….
hann andaði inn í það…hvíslaði….
Stund eins og ekkert illt væri lengur til– hver snerting ástaratlot — frá honum — til hennar
– gleði hans yfir henni
– fagnaðarstraumur í næturkyrrðinni…
Hvíld.
Hann andaði hlýju að henni…og hana langaði til að tala, langaði til að hvísla. Orðum…
Um morguninn, þegar Höskuldur vaknaði, var unga ambáttin búin að sækja vatn,
hreinsa stígvélin hans og hafði morgunverðinn tilbúinn.
Höskuldur brosti, þegar hann sá hvað hún hafði gert og hrósaði henni fyrir hugulsemina.
Hún fór út og heyrði seinna, að hann var að syngja.
Hann kallaði á hana.
Þegar hún kom inn, fór hann allt í einu að hlæja og sagði, að ríki kaupmaðurinn, Gilli,
hefði ekki verið sérlega stórtækur, er hann gaf henni klæðnað.
Hann sneri sér við, gekk að kistu, sem stóð fyrir gafli búðarinnar, tók ríkmannlegan klæðnað upp úr kistunni,
rétti henni og sagði, að hún ætti að fara í hann og brenna fötin, sem hún væri í.
Stúlkan var há og grönn og fagurlega vaxin. Hörgult hár hennar minnti á foss í kvöldsól,
þegar það lá laust um herðarnar.
Hún vafði því um höfuðið í stórum lokkum og festi því með hárnálum og litlum kömbum.
Kjóllinn, sem hún var búin að fara í var of víður yfir brjóstin og um mittið,
en hún var með belti og gat lagt smá fellingar úr víddinni undir það, svo hann fór henni vel.
Höskuldur var ánægður og sagði að hún skyldi fylgja honum út. Hann bætti við,
að sér þætti vænt um það og leit á hana,
eins og hann hlakkaði til einhvers, sem hann var að hugsa um.
Það var sólskin og mannmargt á svæðinu milli tjaldbúðanna, sumir á leið í sömu átt og þau,
aðrir komu á móti þeim og heilsuðu Höskuldi með virktum.
Þegar þau komu inn á verslunarsvæðið, hitti hann nokkra vini sína og fór að tala við þá.
Stúlkan stóð dálítið álengdar, fann allt í einu, að þeir fóru að horfa á hana, meta hana,
fannst henni og varð hrædd,
gripin ótta og skelfingu við tilhugsunina um,
að hún yrði seld aftur – - kannski Gilla, sem hún hafði barist við frá fyrstu stund.
Hún hafði einnig lent í ryskingum við aðra menn, reynt að verja sig —
stundum árangurslaust.
Og nú var hún metin.
Höskuldur vildi fá hana til að koma nær.
- – Komdu, sagði hann – -
Hún stóð kyrr, hreyfði sig ekki.
Þau voru nálægt sölubúð og hún sá, að hann sneri sér að sölumanninum og fór að skoða eitthvað.
Hún vissi ekki fyrr en Höskuldur stóð fyrir framan hana og rétti henni gjöf og sagði,
að hún mætti fara aftur til tjaldbúðarinnar.
Hún fór – og hún fann, að það var horft á eftir henni og gat ekki losað sig við þá hugsun,
að hún yrði seld aftur — vissi ekki, að Höskuldur var stoltur af að sýna
hana vinum sínum — og, að aðdáun þeirra gladdi hann. Hún vissi það ekki og var hrædd.
Þegar hún kom aftur til tjaldbúðarinnar, fann hún fyrir hlýju og yfir hana færðist ró,
sem smám saman eyddi hræðslu og kvíða.
Gjöf Höskuldar var blátt sjal úr þykku silki. Hún skoðaði það og fannst það tengt brosi hans á einhvern hátt,
snertingu hans.
Hver var hann -?
Væri hugsanlegt, að hann leysti hana úr ánauðinni, bjargaði henni svo hún gæti gengið við hlið hans?
Augu hans mild – - snerting hans ekki krafa, sem hún varð að berjast undan. Var það aðeins augnablik,
sem, sem aldrei kæmi aftur? ….
Átti hún kannski eftir að upplifa, að hann berði hana, hrópaði til hennar, að hún væri ambátt,
ef hún reyndi að komast hjá því að gera eitthvað, sem henni fyndist óverðugt?
Átti hún eftir að upplifa það, þrátt fyrir gjafir og mildi?
Hún reyndi að bægja hugsuninni frá sér, skoðaði sjalið aftur, stóð upp og sveipaði því um sig,
lagði það í fellingar á ýmsa vegu og athugaði hvernig það færi best.
Stuttu seinna fór hún út fyrir tjaldbúðina með tötrana, sem Gilli hafði skipað henni að klæða sig í
– horfði á þá brenna — og þegar allt var orðið að ösku,
fannst henni, að þætti í lífi sínu væri lokið.
Og henni fannst hún aldrei framar þyrfti að láta þröngva sér til neins. Hún var frjáls!
Hún lagði af stað, gekk um svæðið milli tjaldbúðanna með þessa tilfinningu,
leið áfram eins og hún væri nýkrýnd drottning.
Fólk horfði á hana; hún fann, að það dáðist að henni og heyrði einhvern fyrir aftan sig spyrja hver hún væri.
Hana langaði til að snúa sér við og svara…
Á miðjum degi kom Höskuldur með mat handa henni, – mundi eftir henni –
Hún borðaði fyrir utan tjaldbúðina. Þegar hún var búin og kom inn, sagði Höskuldur,
að mótinu lyki daginn eftir. Skipið hans lægi rétt fyrir utan, og bætti við,
að hann mundi sigla lengra norður á bóginn og snúast í ýmsu áður en hann færi heim.
– “Ég er frá Íslandi,” sagði hann eftir langa þögn. – Þar bý ég … Ísland er eyja …
Maður verður að sigla á skipi til eyju,”
bætti hann vandræðalegur við.
Honum þótti erfitt að tala við manneskju, sem gat ekki svarað —
Svo kom nóttin, sem líktist nóttinni áður, blíð með hvíslandi orðum, orðum, sem voru aðeins hugsanir.
——–
Höskuldur sneri sér að erindinu, sem hann átti til landsins,
fór til konungs og bað um timbur til að stækka og prýða bústað sinn.
Hann hafði verið í hirð Noregskonungs, hafði gert skyldu sína með miklum sóma.
Konungur tók vel á móti honum og lét honum í té allt, sem hann bað um,
veitti að síðustu ríkulegar gjafir — gull, sverð og góðar framtíðaróskir.
Ferðin til Íslands var hafin og stúlkan, sem Höskuldur hafði keypt á Brenneyjum var með á skipinu
- var á leið til lands, sem var langt úti í hafi.
Ef til vill hugsaði hún um aðra eyju, þegar lagt var af stað, sá ef til vill hluta af annarri eyju fyrir sér.
Enginn vissi það, enginn vissi hvað kom upp í huga hennar
og enginn sagði henni við hverju hún mætti búast í ókunna landinu. Ef til vissi enginn það ….
Eftir marga daga og nætur reis landið úr sjó,
- eyja með eld í innstu fylgsnum, með eilífan snjó á jöklum, eilífa feguð á fjöllum og í dölum,
eyja fjarri öðrum eyjum og löndum, fjarri fyrri draumum og vonum ungu stúlkunnar,
sem var á leiðinni þangað.
Eða …glæddist einhver von í brjósti hennar úti á Brenneyjum-?
Von tengd honum, sem hún var seld síðast, orðum, sem hann hafði sagt, hvíslað að henni?
Ef til vill.
Þegar hér var omið sögu var ferðinni lokið — Höskuldur kominn heim til sín.
Þau stóðu á hlaðinu stúlkan og hann, stúlkan, sem lengi var kölluð hin mállausa frilla,
eða annað, sem fólk var nefnt, sem hafði gengið kaupum og sölum.
Hún stóð þarna og sá konu Höskuldar taka á móti honum, börnin hans og þjónustufólkið
– og í sömu andrá fannst henni hún vera að sökkva niður í jörðina.
Skipun, sem varpað til hennar, helltist yfir hana.
Skipunin kom frá Jórunni, húsfreyjunni, kom gegnum augnatillit hennar.
Hestar, hundar, fólk var úti á hlaðinu og hvert augnablikið af öðru leið –
engu líkara en allir héldu niðri í sér andanum.
Enginn sökk þó niður í jörðina.
Höskuldur rauf þögnina, kallaði á eina af þjónustustúlkunum og útskýrði fyrir henni
hvar nýkomna stúlkan ætti að vera.
Hún átti að búa í norðurbyggingunni, sagði hann og bætti við,
að hún ætti að fá herbergið, sem var tómt.
Norðurbyggingin var bústaður fyrir meiri hluta vinnufólksins, sem það kallaði sín á milli þrælahúsið.
Þar átti hún að búa ambáttin, sem ekki gat talað.
Herbergið var lítið og þröngt, fannst henni, en hún var samt sem áður svolítið þakklát fyrir,
að hún þurfti ekki að búa með öðrum. Það þótti henni gott.
Brátt var komið með farangur hennar, sem allt voru gjafir frá Höskuldi….
Fregnin um hvað Höskuldur hafði aðhafst á Brenneyjum hafði borist til Íslands á undan honum;
hafði borist alla leið til Laxárdals
- spurðist um dalinn – einnig til bæjar hans og eyrna Jórunnar.
Hann hafði keypt sér frillu.
Í sjálfu sér var það ekkert sérstakt fyrirbæri fyrir háttsettan mann í þjóðfélaginu,
öllu fremur sjálfsagður hlutur.
Það var þó ekki aðalatriði fréttarinnar, heldur var það verðið, sem hann hafði greitt
…verð, sem hækkaði á leiðinni frá Noregi til Íslands -
og, sem hækkaði í dalnum, varð hærra og hærra, meðan það sveif frá bæ til bæjar, frá manni til manns.
Verð, sem varð að ótrúlegri upphæð og stóð að síðustu í hugum fólks eins og eitthvað óskiljanlegt–
en gleymdist þó ekki.
Líklega var það eitthvað annað en verðið, sem Jórunn dvaldi við, eitthvað, sem vakti gremju hennar og varð til þess,
að hún tók á móti Höskuldi á hlaðinu án verulegrar hlýju
- og kom henni til, þegar þau voru orðin ein, að spyrja nokkuð kaldhæðnislega
hvers konar kvendi þetta væri, sem hann kom með heim.
Höskuldur tók spurningunni létt, hló við og sagði, að hún mundi líklega ekki trúa honum,
ef hann segði, að hann vissi ekki nafn stúlkunnar.
– Ekki það? sagði Jórunn og stóð um stund og horfði rannsakandi á hann.
Annað hvort er það lýgi, sem mér hefur borist til eyrna,sagði hún, eða þá, að það er satt,
að þú hafir haft svo mikið saman við þennan kvenmann að sælda,
að þú hafir spurt hana hvað hún heitir.
– Hún er mállaus, sagði Höskuldur.
– En eigi að síður gædd hæfileikum, sem þú kannt að meta! hreytti Jórunn út úr sér.
Það var rétt, játaði Höskuldur og hann vildi biðja Jórunni að taka vel á móti stúlkunni
og setja hana ekki í neina erfiðisvinnu.
Hann vildi hafa það þannig, bætti hann við nærri því skipandi.
Þá missti Jórunn stjórn á sjálfri sér.
Hér var hann loksins kominn heim, – kominn með frillu – og krafðist þess,
að hún, konan hans, tæki tillit til hennar,
umgengist hana eins og enginn stéttarmunur væri á þeim! —
Líklega gæti hún ekki neitað að veita henni húsaskjól, en hún var ambátt
- og öðru vísi yrði aldrei litið á það, svo lengi sem hún yrði á bænum–
Og hún, Jórunn, vildi láta hann vita í eitt skipti fyrir öll, að hún mundi ekki þola,
að hann hefði frillu fyrir framan augun á sér!
– Hún mundi ekki láta það viðgangast.!
Höskuldur þagði – og þau þögðu bæði um stund.
Svo tók Jórunn til máls aftur og spurði hvernig mögulegt væri,
að láta svona manneskju vinna, bæði heyrnarlausa og mállausa,
hvernig mætti gera henni skiljanlegt hver skylda hennar væri!
– Hún heyrir, sagði Höskuldur rólega.
– Þá sjáum við til, hreytti Jórunn út úr sér og lét kalla á stúlkuna.
Þau biðu. Þau biðu lengi, en að endingu opnuðust dyrnar og hún kom inn,
klædd í flauel og silki
– leið áfram eins og hún snerti tæplega gólfið,
stóð svo allt í einu kyrr. Andspænis Jórunni.
Vottur af brosi leið um varir hennar.
Þannig stóð hún, teinrétt og bar höfuðið hátt.
Um stund var sem hvorki Jórunn né Höskuldur gætu hreyft sig, eða dregið andann.
Að endingu leit Höskuldur niður, fór að horfa á gólffjalirnar og hugsa um þær,
ef til vill hversu ljósar og óslitnar þær voru.
Eitthvað í þá átt.
Jórunn náði loksins andanum, fékk málið aftur og spurði þessa skrautklæddu manneskju
hver hún eiginlega héldi að hún væri.
Hún öskraði nærri því og það var engu líkara en að hún reyndi að sundurlima stúlkuna með augunum,
eða húðfletta hana.
– Þú ert þræll! hélt hún áfram, endurtók það og fór að útskýra hvað það var að vera þræll, hvað það þýddi, -
vinnu, sagði hún, hvaða vinnu, sem væri og nú skyldi hún hypja sig burtu og fara í vinnuföt,
en ekki standa þarna og glápa eins og vitfirringur!
Höskuldur tók stillilega fram í fyrir henni og sagði, að það væri nógu snemmt að stúlkan byrjaði að vinna næstadag,
ferðin hefði verið erfið:
hún hafði verið veik á leiðinni, svo hún hefði þörf fyrir að hvíla sig það sem eftir væri dagsins.
Jórunn varð orðlaus og horfði á eiginmann sinn, eins og hana langaði til að sundurlima hann,
eða að minnsta kosti að grýta eiinhverju í hann.
Unga ambáttin stóð hreyfingarlaus eins og áður – engin svipbrigði í andliti hennar.
Jórunn sneri sér aftur að henni
– Farðu, sagði hún, farðu!
Stúlkan stóð kyrr dáliitla stund ennþá, en svo færði hún sig fáein skref lengra inn á gólfið,
sneri sér við og gekk burt í tignarlegri ró.
Ambáttin, sem sótti hana opnaði dyrnar fyrir henni, gekk á eftir henni í gegnum húsið,
naut þess að horfa á bak hennar og hreyfingar.
Hún naut þess að horfa á hana og langaði að snerta sjalið, sem hún hafði um herðar sér –
og langaði til að snerta kjólinn –
hafði aldrei séð svona fallegan klæðnað og hún hlakkaði til að segja frá því, sem hún hafði séð.
Hónin skildu án frekari orða.
—–
Vinnudagur var hafinn hjá stúlkunni – þeirri mállausu – eins og hún var kölluð.
Hún átti að hjálpa til við matreiðsluna, þvo þvotta, hreinsa eldstæði, skúra gólf og margt annað.
Jórunn skipaði fyrir verkum og það var eins og henni þætti gaman að reka hana úr einu verki í annað,
gaman að ráðskast með hana á meðan aðrir voru viðstaddir.
En á einhvern hátt var þetta allt til einskis, ánægjan aðeins smá rykkir, sem urðu að engu –
en hugsunin bak við þá snerist gegn henni sjálfri,
hlóðst upp og dró úr henni máttinn.
Hún ætlaði sér að gera ambáttina að athlægi, gera hana lítilmótlega í annarra augum
…vildi gera hana örmagna, auðmýkja hana, sjá hana gráta, sjá hana þjást.
En hvað eftir annað komst Jórunn að raun um, að ambáttina skorti eitthvað mannlegt.
Hún hafði engar tilfinningar, var eins konar skynlaus skepna, sem hreyfði sig vanabundið.
Jafnframt minnti hún á klett með djúpar rætur niðri í jörðinni.
Aðrir voru heillaðir af fegurðinni, sem einkenndi ambáttina hvenær sem var, en ekki einungis,
þegar hún var fallega klædd.
Hún þurfti ekki að vinna á sunnudögum. Sama hvort var kallað á hana, eða hún sótt.
Hún mætti ekki, en fór út í náttúruna, opnaði faðminn á móti sólinni, þegar hún kom út fyrir dyrnar,
opnaði faðminn á móti regni og roki.
Fór af stað — og það var engu líkara en hún ætti allt, sem hún sá — jörðina, hiiminn. Allt.
Var prúðbúin og umvafin aðdáun allra, sem bjuggu í sama húsi
og höfðu tæplega kynnst öðru frá barnæsku en þrældómi.
Fólk, sem ekki átti sjálft sig, eða tíma sinn átti þó á einhvern hátt sinn eigin hjartslátt.
—–

Bærinn var stækkaður og unnið var við að prýða hann utan og innan, eins og Höskuldur hafði ákveðið,
þegar hann fór til Noregs að sækja timbur.
Nú var komið haust. Sláturtíð.
Sú mállausa átti að taka þátt í vinnunni við slátrunina, sagði Jórunn.
Stúlkan fór með hinu fólkinu út á svæðið, þar sem átti að slátra fénu.
Hún staðnæmdist spöl frá hinum og fór að horfa í kringum sig.
Jórunn hafði auga með henni og varð að fara til hennar til að útskýra til hvers hún væri þarna.
Hún átti að taka á móti blóðinu, sagði hún.
Kindin var skorin á háls og þegar hnífurinn var kominn nógu djúpt og blóðið fór að renna úr sárinu,
þá átti hún að hafa trogið tilbúið,
hræra í vökvanum og gæta þess, að ekkert færi til spillis. það var auðvelt og gat tæplega kallast vinna.
En fyrst fékk hún að sjá hvernig þær vönu fóru að, ef hún hafði ekki gert slíkt áður,
bætti Jórunn við nærri því vingjarnlega,
rétti henni trogið og samanvafðar greinar, sem hún átti að nota til að hræra í blóðinu.
Fólkið var þess albúið að byrja og unga stúlkan sá skepnurnar, sem komið var með inn á svæðið,
sá fyrstu kindina lagða niður –
sá hnífinn — blóðið.
Hún lokaði augunum — fann hreyfingu undir belti –
Hún átti von á barni.
Hún opnaði augun, laut niður og lagði verkfærin frá sér.
Svo sneri hún sér við og fór, gekk hægt og virðulega burt, en þegar hún var komin úr allra augsýn,
þá hljóp hún.
Hún sat aðgerðalaus inni í skálanum og starði fram fyrir sig, þegar Jórunn kom að henni.
Þetta var snemma morguns og hvorki hún né aðrir höfðu sinnt þeim störfum, sem venja var,
en höfðu hreinsað ker og tunnur, sem nota skyldi undir kjöt og slátur.
– Út! sagði Jórunn um leið og hún kom inn. Út með þig!
Unga ambáttin hreyfði sig ekki.
– Þú heyrðir hvað ég sagði, hélt Jórunn áfram. — Þú lætur bara sem þú heyrir ekki — eða hvað? —
Ég er að tala við þig!
Nokkurs konar neyðaróp – en stúlkan sýndi engin viðbrögð.
– Nú er nóg komið! gargaði Jórunn. Ef þú nennir ekki að vinna lengur, geturðu farið burt af bænum. Burt! –
Ég skal sjá um, að þú lendir á góðum stað!… á stað, þar sem ekki er hægt að svíkjast um
og þá geturðu fengið að finna fyrir því
hvernig það er að eiga von á barni og fæða barn, sem enginn maður vill gangast við!
Stúlkan hreyfði sig ekki.
Allt í einu ýtti Jórunn hranalega við henni, hrópaði eitthvað yfrir hana –
og á næsta augnabliki stóðu þær augliti til auglitis og
störðu hvor á aðra.
Þær voru einar.
– Gott, sagði Jórunn að lokum og það var eitthvað í svip hennar, sem minnti á hefnd,
fannst stúlkunni, sem reyndi að vera við öllu búin.
Jórunn hafði svefnstofu þeirra hjóna í huga, stað, sem gæti kannski hreyft við einhverju,
sem gæti vakið minningar – og ef til vill sársauka,
ef hún kæmi þar inn og ætti að snerta hlutina — rúmin — lökin –
En allt var sem áður, virtist Jórunni, engin svipbrigði, sem gæfu til kynna hvað bjó í brjósti frillunnar,
hvorki sársauki né annað.
Hún fann vanmátt sinn.
– Þræll, sagði hún stundum, þegar hún gat ekki fengið ambáttina til að vinna eitthvert verk upp aftur.
– ÞRÆLL! hrópaði hún.
—–

Þegar leið á veturinn fæddi unga ambáttin barnið sitt.
Fáeinum dögum áður bað Höskuldur Helgu, sem var elst þjónustukvennanna að koma stúlkunni til hjálpar,
þegar hún þyrfti þess með.
Helga var vön að hjálpa til við fæðingar og Höskuldur vissi hvað tímanum leið.
Stúlkan fæddi son – og það var kallað á Höskuld, svo hann gæti séð barnið.
Ambáttin, sem sótti hann opnaði dyrnar fyrir honum og Helga og hún fóru út,
svo Höskuldur og stúlkan gætu verið ein.
Þau höfðu aldrei verið ein, síðan úr ferðinni frá Noregi.
Hún lá með barnið í fanginu og hjúfraði því dálítið þéttar að sér, þegar hún sá hann, – líkt og hún væri hrædd um,
að hann kæmi til að taka það frá henni.
Hann kom nær — og það var eins og þau endurlifðu augnablikið, þegar þau horfðust í augu í fyrsta sinn —
augnablik, sem ekki var unnt að lýsa með orðum. Hann þagði eins og hún — snerti barnið ….
tók það í faðm sér, þrýsti því varlega að sér,
brosti og hvíslaði einhverju að því — rétti móðurinni það aftur — stóð kyrr.
– Hann á að heita Ólafur, sagði hann og bætti við, að hann hefði átt föðurbróður með þessu nafni
og að þessi sonur hans ætti að bera nafn hans.
Svo þrýsti hann hönd hennar, sneri sér við …fór.
Hún horfði á eftir honum — og hana langaði til að hrópa og segja, að hann mætti ekki fara.
En dyrnar lokuðust.
Hún leit á barnið, dró það nær andlitinu og hvíslaði í eyra þess. Orðum ….
Allar konur höfðu rétt til hvíldar eftir barnsburð, — einnig ambáttir ….
Auðvitað þurfti ambátt ekki eins langa hvíld eftir barnsburð og konur úr öðrum stéttum þjóðfélagsins
– óskrifuð lög, sem nýja móðirin í þrælahúsinu á Höskuldsstöðum þekkti áreiðanlega ekkert til.
Að minnsta kosti tók hún sér þau fríðindi að mæta ekki í vinni, þegar gert var ráð fyrir að hún mætti –
og þegar hún fékk boð um að mæta.
Hver mánuður eftir annan leið án þess að hún mætti.
Allan þann tíma fór hún ekki í felur með neitt, þvert á móti gekk hún hugrökk um þar, sem henni fannst hún eiga erindi,
borðaði þar, sem hún var vön að borða og þvoði fötin af barninu hvenær, sem það hentaði henni. Allt eðlilegt og blátt áfram.
Birta af virðuleik í kringum hana.
Vorið kom, milt vor — og hún fór út í náttúruna með barnið í fanginu, hvaf frá bænum tímum saman, meðan aðrir voru að vinna.
Á meðan hún sjálf átti að vinna.
Alltaf prúðbúin, eins og hún væri að fara í samsæti.
Enginn vissi hvað hún hafðist að í þessum ferðum sínum, og enginn vissi hvaða leið hún valdi þann daginn.
Hún valdi mismunandi áttir hverju sinni. Hvarf.
Hún var fögur. Allir, sem litu hana augum sáu og skynjuðu, að hún var fögur. Fegurri en nokkurn tíma.
En það voru aðeins meðsystur hennar í þrælahúsinu, sem töluðu um það – voguðu sér að tala um það
… Ljós, sem fylgdi henni, fannst þeim, ljós, sem geislaði út frá hreyfingum hennar.
Þær nutu þess að horfa á hana og tala um hana.
Að vísu öfunduðu sumar þeirra hana vegna allra þessara fríðinda; ýmsum þótti of langt gengið.
En það gleymdist alltaf, þegar þær sáu hana aftur, eða þegar hún kom inn til þeirra og sýndi þeim drenginn.
Hún gerði það stundum — augnablik, þegar engin öfund ríkti. Engin orð…og allt hljótt, þegar hún fór frá þeim.
Kyrrð.
Jórunn missti af þessari kyrrð. Hún missti af fegurðinni, sem aðrir sáu, sem aðrir fundu,
þegar unga móðirin og barnið voru nálæg.
Hún þjáðist þegar hún sá þau, fannst ástandið trufla lífið og fann til vanmáttar gegn örlögunum.
Hún varð æf af reiði, sem hún lét bitna á Höskuldi, honum, sem átti sökina á því,
að þessi kvenmaður var þarna.
Og, að hún átti barn, barn, sem hann gekkst við.
Það var ófyrirgefanlegt. Háðung.
– Ólafur er sonur minn,– átti Höskuldur til að svara við slíkar kringumstæður.
Svar, sem sló Jórunni út — var sem olía á eldinn.
Dag nokkurn setti hún honum stólinn fyrir dyrnar.
Nú var nóg komið, sagði hún. Ef frillan hans nennti ekki að vinna fyrir fæðinu,
mundi hún reka hana í burtu frá bænum með barnið og allt, sem tilheyrði henni. Burt!
Hún vildi erkki lengur þola manneskju nálægt sér, sem ekki nennti að vinna!
.. Þræl, sem ekki nennti að vinna ætti að hýða rækilega í augsýn annarra – eða húðfletta lifandi!
– Engum þræli hefur verið misþyrmt hér á bænum, sagði Höskuldur rólega
og engum verður misþyrmt hér meðan ég lifi,
bætti hann við, sleit samtalinu, fór út – stóð lengi og horfði á kvöldroða himinsins.
Jórunn ein í skála sínum og atvik rifjuðust upp fyrir henni, atvik,
sem henni fundust vera högg gegn henni sjálfri…
Fáeinum dögum seinna mætti ambáttin aftur í vinnu.
Vinnusvæðið hið sama og áður, vinnutíminn styttri af því að hún stytti hann sjálf,
mætti seint á morgnana og hvarf fyrr á kvöldin, tók hlé á milli og gaf barninu brjóst.
Hún hafði rétt til þess, sagði Höskuldur,
þegar hann var að útskýra fyrir henni, að hún yrði að mæta aftur í vinnu.
Hún hafði drenginn nálægt sér hvar sem hún var og hvað, sem hún var látin gera,
varð að binda hann við eitthvað stöðugt
af því að hann var orðinn svo stór, að hann vildi skríða burt.
Drengurinn var bráðþroska, fór að ganga og tala fyrr en önnur börn.
Hann var barn með mikið aðdráttarafl, sem allir fundu — einnig Jórunn, en hún brást öðru vísi við en aðrir.
Hún snerti hann aldrei, brosti aldrei til hans, eða rétti honum neitt, talaði heldur aldrei til hans.

—–
Tíminn leið, vikur, mánuðir, sem líktust hver öðrum …
Ólafur var orðinn rúmlega tveggja ára gamall, stór og sterkur eftir aldri.
Aftur komið sumar.
Dag einn vaknaði Höskuldur snemma morguns, eins og oft áður og gat ekki sofnað aftur.
Hann lá kyrr um stund og reyndi að muna hvað hann hafði dreymt,
en gat ekki fengið neitt samhengi í drauminn.
Draumar hans voru oftast gleymdir um leið og hann opnaði augun og nú skynjaði hann aðeins eitthvað bjart,
sem hann hafði snert — eða, sem hann hafði séð álengdar.
Hann settist upp í rúminu, leit yfir til Jórunnar, sem svaf djúpum svefni.
Hár hennar var svart – og honum fannst á þessu augnabliki eitthvað fráhrindandi við að hafa svartan háralit.
Hann klæddi sig, læddist yfir gólfið og fór út úr herberginu, lokaði hurðinni hljóðlaust á eftir sér,
stóð augnabliki síðar á hlaðinu og andaði hreinu og tæru loftinu
djúpt að sér.
Hann stóð þarna um stund og fannst gott að vera einn, gott, að enginn horfði á hann
og reyndi að lesa hugsanir hans ….
augnablik,sem hann hafði átt svo oft áður – bæði sumar og vetur.
Hann fór af hlaðinu, staldraði við hinum megin við bæinn, horfði á bygginguna, sem var spölkorn burtu,
húsið, sem sumir kölluðu þrælahús,
- hugsaði til drengsins, sem var þarna inni og stúlkunnar, sem átti hann. Hugur hans fylltist hvíld, ró.
Hann sneri sér í áttina að sólaruppkomunni, stóð augnablik heillaður af fegurðinni — lagði aftur af stað.
Stundum fór hann í morgungöngu í austurátt, stundum í vestur, eða hann fór út fyrir túnið í enn aðra átt.
Túnið var stórt og nokkuð breiður lækur rann um það.
Þennan morgunn var hægur sunnanvindur – og Höskuldur gekk á móti vindinum,
án þess að hugsa um neitt sérstakt;
hann var þarna aðeins á hreyfingu, eins og andvari morgunsins.
Allt í einu staðnæmdist hann, fannst hann heyra raddir.
Hann leit í kringum sig, en hvergi var neinn sjáanlegur og hann hugsaði með sér,
að honum hefði skjátlast, en hann hélt áfram.
Er hann hafði gengið um stund, heyrði hann greinilega, að einhver var að tala skammt frá.
Hann gekk á hljóðið, fór upp á háan hól, leit niður á sléttuna fyrir neðan — og sá þar Ólaf og móður hans…
þau voru að hlaupa og leika sér við lækinn….Þau hlógu…Þau töluðu…móðir drengsins talaði — hún talaði.
Stúlkan settist niður, þegar hún kom auga á hann, sat kyrr og horfði á hann koma æ nær …
og henni fannst, að eitthvað mundi gerast,
eitthvað, sem ekki var unnt að segja með orðum, – eitthvað unaðslegt.
Þau höfðu aldrei verið ein síðan stuttu eftir að Ólafur fæddist, en nú kom hann –
Hann staðnæmdist beint fyrir framan hana og þau horfðu hvort á annað.
- Ég heyrði þig tala, sagði hann.
Um leið og hann sagði það, fannst honum hún alltaf hafa talað.
Ólafur stóð hjá þeim og horfði á þau til skiptis.
– Já, sagði móðir hans, ég vissi ekki að neinn væri kominn á fætur.
– Nei, sagði Höskuldur og strauk kinn drengsins, settist svo hjá konunni
og Ólafur hló og hljóp svolítið burt, fór að leika sér við lækinn.
– Nú vil ég fyrst og fremst vita hvað þú heitir og hver þú ert, sagði Höskuldur.
– Ég heiti Melkorka, sagði hún stillilega, – ég er frá Írlandi, bætti hún við og varð þögul.
– Haltu áfram –
– Faðir minn er Mýkjartan, konungur á Írlandi…Mér var rænt.
Við vorum í trjágarðinum, þernur mínar og ég, þegar ráðist var á okkur
– og við vorum fluttar af landi brott — og síðan seldar eins og hver önnur vara
– Ég var fimmtán ára gömul — og ég strengdi þess heit,
að ég skyldi aldrei tala fyrr en ég yrði frjáls afttur
… En svo talaði ég, þrátt fyrir það — talaði við Ólaf eftir að hann fæddist —
rétt eftir, að honum hafði verið gefið nafn.
– Þú hefðir átt að tala við mig, sagði Höskuldur, en ekki þegja svona lengi yfir góðri ætt.
– Ætli það hefði breytt nokkru, þó það hefði vitnast fyrr? spurði Melkorka bitrum rómi.
– Ef til vill, sagði hann hljómlaust og sat um stund hreyfingarlaus og horfði fram fyrir sig.
– Ég sá silung í læknum! hrópaði Ólafur allt í einu, – ég var nærri búinn að ná honum!
bætti hann við, en fékk ekkert svar.
–Jú-ú- sagði Höskuldur; ég hefði átt að vita þetta fyrr.
Höskuldur stóð upp, stóð aftur fyrir framan stúlkuna og horfðist í augu við hana.
Hann sagði ekki neitt, en augu hans umvöfðu hana – föðmuðu hana — stund,
sem aðeins var brot úr augnabliki.
Hann sneri sér hratt við, fór til drengsins — og henni flaug í hug, að hann ætlaði að ná í hann,
- að hann ætlaði að birta hugsanir sínar fyrir henni með Ólaf á milli þeirra.
Höskuldur klappaði honum á kollinn; – hann sagði eitthvað við hann —
var andartaki seinna kominn áleiðis upp brekkuna.
Melkorka horfði á eftir honum, – starði á eftir honum — og hafði á tilfinningunni,
að hún missti fótfestuna, hrapaði.
Allt í einu tók hún viðbragð og hljóp, hljóp til drengsins, greip hann og þrýsti honum fast að sér.
– Ég hélt við yrðum frjáls, hvíslaði hún … Ég held við verðum frjáls! hrópaði hún út í morgunkyrrðina.
Seinna sagði hún við sjálfa sig, að hún vissi ekki hvað hún hafði hugsað – ímyndað sér –
Drengurinn leit á hana og spurði hvort hún væri að gráta.
Hún þrýsti honum að sér, hló til hans og fór aftur að leika sér við hann.
—–
Jórunn var nýstigin út úr rúminu og var byrjuð að klæða sig, þegar Höskuldur kom inn í svefnherbergið
og sagði henni frá því,
sem hann hafði uppgötvað og hvað honum hafði verið sagt.
Jórunn hlustaði og því lengur, sem hann talaði fylltist hún aukinni andúð á honum –
og hún hrópaði allt í einu og spurði hvers vegna hann
væri að bera á borð þá lýgi, sem frillan hefði búið til.
Hún hefði augsýnilega búið þessa lýgi til til þess að vekja athygli á sér, fyrirbæri,
sem hún hafði ekki verið sérlega feimin við
síðan hún kom á bæinn!
… Og af hverju þóttist hún ekki geta talað, úr því að hún gat talað… ár eftir ár!
… Það var einnig til að vekja athygli á sér! …Tilraun til að upphefja sig!…Yfir þau öll!… Ambátt!
…Frá fyrsta degi ætlaði hún að vera öðru vísi en hinar og Höskuldur lét það viðgangast,
leyfði henni að haga sér eins og henni sýndist!
Hún saup kveljur, náði andanum aftur og sagði, að hún vildi láta hann vita – að hún mundi aldrei taka tillit til þess,
þótt það væri satt. Aldrei!
– Í augum annarra mundir þú engu tapa, þó þú værir réttlátari gagnvart stúlkunni,
sagði Höskuldur hógvært.
– Hver bað þig að koma með hana hingað – ég kannski?
– Um það höfum við talað nógu oft, sagði Höskuldur byrstur og fór út úr herberginu.
Jórunn settist eins og hún væri að koma þreytt úr vinnu, stundi við, sat skömmu síðar og hugsaði um,
að lífið skyldi ekki verða auðveldara fyrir ambáttina en áður – frilluna, sem loksins datt í hug að fara að tala
…Hún var ambátt og ekki neitt annað og meira en það, þræll…og hún skyldi sjá eftir að hafa nokkurn tíma opnað munninn.
Hún skyldi iðrast þess.

—–
Flest allir á bænum höfðu upplifað ýmsar náttúruhamfarir. Það gat verið stormur, sem skall á allt í einu eftir blæjalogn,
eða snjóskriða úr fjöllunum, sem reif byggingar, menn og dýr með sér út í hafið, eða skriða frá efstu fjallatindum,
sem enginn gat flúið undan.
Engir úr vinnumannahópnum, sem sat að morgunverði í skálanum á Höskuldsstöðum höfðu séð eldgos,
en fólk vissi, að þau hófust með því að jörðin skalf
- og að á eftir komu drunur – þegar eldfjallið opnaðist. Þau vissu þetta og einnig, að drunurnar voru magnaðri en nokkur hljóð,
sem þau höfðu heyrt áður
… Eflaust ímynduðu ýmsir sér hvernig það var að sjá logandi grjót spýtast upp í loftið.
Í fyrsta sinn, sem rödd Melkorku hljómaði í matsalnum minnti það að sumu leyti á slíkar náttúruhamfarir.
Ekki af því að rödd hennar minnti á drunur, óhljóð, eða neitt í þá átt….rödd hennar líktist venjulegri rödd,
vingjarnlegri rödd með brosi
- og rétt á eftir heyrðist skellihlátur barns, hlátur Ólafs… Svo varð allt hljótt.
Orðin, sem Melkorka notaði voru aðeins kveðja. Kveðja, sem var notuð að morgni dags.
Þegar hún settist niður, sagði hún nafnið sitt í þögnina.
Ef til vill skildi fólkið ekki hvað hún sagði, eða það dvaldi við nafnið og fannst það vera einkennilegt.
Dulrænt, kannski … En þau þögðu. Voru mállaus, eins og stúlkan hafði verið fram að þessu, hún,
sem hafði fætt barnið sitt, án þess að gefa frá sér hljóð.
Hónin og börn þeirra borðuðu alltaf út af fyrir sig. Það var siður og venjlega var það sama ambáttin,
sem gekk um beina. Nú voru þau að borða morgunver’ eins og hitt fólkið. Þau borðuðu í þögn,
sem var allt önnur en þögnin í skálanum við hliðina. Þar var samanbtin þögn, sem stafaði frá Jórunni,
breiddist út frá henni, þögn, sem enginn gat rofið, þótt eitthvað væri sagt.
—-

Melorka missti stjórn á sér.
Það var kvöld og hún var inni í svefnstofu hjónanna, var að taka teppin af rúmum þeirra.
Nýtt verkefni, sem Jórunni datt í hug að láta hana inna af hendi.
Hún gerði það aldrei nema henni væri skipað það, fór aldrei inn í svefnherbergið án þess
- heldur ekki á morgnana, þegar átti að taka til þar.
Jórunn varð að sækja hana, þar sem hún var að vinna og varð oftast nær að bíða á meðan Melkorka lauk við það,
sem hún var að gera.
Hún stóð þarna og horfði á stúlkuna á meðan hún var í herberginu, fylgdi hverri hreyfingu
og skipaði henni að gera eitthvað betur,
eða að framkvæma verkið öðruvísi.
Melkorka vann aldrei neitt verk upp aftur. Það var grundvallarregla, sem hún vék aldrei frá,
sama hvað sagt var, eða æpt á eftir henni.
Hún gerði það ekki, hélt bara áfram við verkið, vann afar rólega, meðan Jórunn fylgdist með henni,
en Melkorka lét, sem hún heyrði ekki hvað hún var að segja.
Á meðan hún var að taka teppin af rúmunum á kvöldin og brjóta þau saman,
var Jórunn vön að standa nálægt og horfa á hana,
horfa á handbragðið, sem henni fannst aldrei vera eins og það átti að vera.
Í þeta sinn settist hún strax, þegar þær voru komnar inn fyrir þröskuldinn.
Hún settist við snyrtiborðið sitt og sneri stólnum dálítið til hliðar svo hún gæti fylgst með – séð Melkorku.
– Svo átt þú að hjálpa mér úr skóm og sokkum, sagði hún, þegar Melkorka var að brjóta saman síðasta teppið
- skipun, sem kom henni á óvart – var sem hnífsstunga í bakið.
Einhverra hluta vegna varð henni hugsað til Gilla, kaupmannsins, sem seldi hana Höskuldi, –
hugsaði um hörð átök á milli þeirra.
Hún lagði teppið á sinn stað og fór að slétta það með lófunum, reyndi að vinna tíma,
varð aðeins að hugsa sig um.
Hún hafði aldrei þurft að hjálpa Jórunni að klæða sig, eða hátta
og það fór um hana hrollur við tilhugsunina um, að hún yrði að snerta hana.
– Þú heyrðir hvað þú átt að gera, sagði Jórunn í sterkari skipunartón en áður. – Þú heyrðir það!
Melkorka sneri sér snöggt við og bjó sig undir að fara út úr herberginu, en stóð samt kyrr andartak,
- hugsaði um Ólaf, – að það gæti bitnað á honum að hún færi.
Það bitnaði oft á honum, ef hún hlýddi ekki fyrirskipunum.
– Gerðu eins og þér er sagt! hrópaði húsfreyjan hátt.
Melkorka nálgaðist, róleg, virðuleg, – beygði sig niður fyrir framan Jórunni og ætlaði að leysa skóþvengina,
en Jórunn skipaði henni að leggjast á hnén. Það tilheyrði, sagði hún. Það var venjuleg kurteisi!
Melkorka brást ekki við eins og sæmdi – eða eins og Jórunni fannst sæmandi.
Hún beygði sig aðeins niður og snerti skóþveng hennar.
– Á hné, þræll! æpti Jórunn.
Þá missti Melkorka stjórn á sér. Hún greip um hæla Jórunnar, kippti fótum hennar upp á við,
reif skó og sokka af henni og slengdi á gólfið.
Í sömu andrá beygði Jórunn sig fram, greip sokkana og sló Melkorku í andlitið með þeim.
Þeir voru votir,- svartir.
Fyrsta höggið lenti aðens á annarri kinninni, en hið næsta þaut framhjá.
En þetta eina högg var nóg fyrir Melkorku. Það var nóg – og hún vildi ekki láta þar við sitja.
Hún sló á móti, ekki með sokkum, en með hnefum – barði Jórunni beint í andlitið,
sprengdi æðar í nösum hennar,
svo blóðið rann óhindrað niður yfir munn hennar og höku.
Jórunn öskraði, æpti á hjálp, – hjálp! – og reif um leið í hárið á Melkorku.
Melkorka boraði nöglunum niður í höndina á henni, en losaði takið, þegar Höskuldur kom inn um dyrnar
og spurði hvað gengi á.
– Spurðu hana! æpti Jórunn og benti á Melkorku; spurðu hana hvernig ég slasaðist, spurðu hana!
Melkorka mætti augnaráði Höskuldar örstutt augnablik, svo sneri hún sér við og fór, róleg.
Á leið niður í skálann fann hún lykt af blóði. Hún þvoði andlit og hendur, áður en hún fór út
– staðnæmdist á hlaðinu og burstaði föt sín með lófunum, eins og henni fyndist eitthvað hafa fest við þau,
sem hún þyrfti að ná burtu, — fór svo í áttina að norðurbyggingunni, þrælahúsinu, eins og það var kallað manna á milli.
Ólafur svaf.
Melkorka lagðist á hné við’ rúmið hans, hlustaði á andardrátt hans, hvíslaði orðum að honum,
orðum, sem áttu að gera honum skiljanlegt hver hún var, – mamma hans, sagði hún.
Og drengurinn vissi, að það þýddi eitthvað gott, – það besta, sem hann vissi, hjúrfaði sig að henni, þegar hann vaknaði.
– Drengurinn minn, sagði hún og endurt ók það aftur og aftur, beygði sig yfir hann og kyssti hann…..
Morgunin eftir mætti Melkorka ekki í vinnu. Hún kom að borða morgunmatinn,
hvatti Ólaf til að borða vel svo hann yrði saddur og gaf sér góðan tíma.
Hún var klædd eins og venjulega á sunnudögum, þegar hún hreyfði aldrei við neinu, sem gæti talist vinna.
Hárið hafði hún slegið og það féll í bylgum niður yfir herðar hennar, – ljósa hárið minnti á foss í kvöldsól.
Venjulega fléttaði hún það í tvær fléttur, sem hún hafði í krans um höfuðið. Það fór henni vel.
Allt fór henni vel og vakti aðdáun flestra.
Þegar hún var búin að borða, gekk hún á dyr með drenginn á undan sér.
Hún fór út, hvarf burt frá bænum hvern daginn af öðrum, lét sem hún væri heyranarlaus og mállaus,
þegar Jórunn skipaði henni að koma og vinna á morgnana, eða á kvöldin.
Hún svaraði ekki, hafði aldrei svarað húsmóðurinni, aldrei gefið hljóð frá sér frammi fyrir henni,
– ekki heldur um kvöldið í svefnherberginu, þegar þær snertu hvor aðra.
Rétt eftir að Melkorka var farin frá morgunverðarborðinu fyrsta daginn, sem hún tók sér frí
- kom elsta dóttir hjónanna inn í skálann og sagði, að það hefði verið ráðist á móður hennar kvöldið áður.
Hún sagði, að sú mállausa hefði gert það og hafði mörg orð um hvað hafði gerst.
Stúlkan hét Hallgerður og var vön að nota sama skipandi tóninn og móðir hennar, sagði,
að þar eð ambáttin hlýddi ekki skipunum, yrði hún seld.
Hún hafði heyrt föður sinn tala um það, sagði hún, og bætti við, að ambáttin yrði seld, en ekki Ólafur.
Hann ætti að vera hjá þeim áfram, en svo yrði hann seldur seinna, – larfurin.
Nú sagði hún frá því, að sú mállausa, – eins og hún kallaði Melkorku ennþá,
- hefði læðst inn í svefnstofuna og farið að berja móður hennar og notað barefli.
Hún hefði áreiðanlega ætlað að drepa hana og hefði tekist það, ef ekki hefði borist hjálp.
Þessi djöfull! – lauk hún máli sínu og fór sjálf með morgunmatinn til mömmu sinnar,
sem hafði fengið svo hrottalega meðferð.
Frásögnin flaug eins og eldur í sinu um húsið, greip inn í tímann og olli mikilli geðshræringu meðal fólks
- einkum þeim, sem bjuggu í þrælahúsinu.
Geðshræringin dofnaði smátt og smátt og varð að kvíða, sem vakti hugsanir um hegningu. Hýðingu.
Vinnufólkið reyndi að ýta þessu frá sér.
Það reyndi að segja við sjálft sig, að hýðing hefði aðens verið notuð áður fyrr, – en vissi samt innst inni,
að þess háttar gat gerst ennþá…..
Hver vildi hýða hana – hana, sem var konungsdóttir?
Skömmu eftir að Melkorka var byrjuð að tala við aðra en Ólaf, gekk sá orðrómur um, að hún væri dóttir konungs á Írlandi.
Fréttin kom einhvers staðar að utan, en enginn vissi hvort hún var sönn.
Hún sagði sjálf, að það væri satt, þegar hún var spurð beint og meðsystur hennar efuðust ekki um, að það væri satt.
Þess vegna var hún eins og hún var. Öðru vísi en þær sjálfar.
Ekki aðeins það, hún leyfði sér hluti, sem engin þeirra mundi nokkurn tíma leyfa sér, – var öðru vísi frá hvirfli til ilja
- fegursta stúlka, sem þær höfðu séð… Hver vildi hýða hana? Spurning, sem engin gat svarað.
En þeim létti, þegar þær sáu hana ganga yfir túnið með drenginn við hlið sér; meðsystrum hennar létti,
fannst gott, að hún fór burtu frá bænum.
—–

Höskuldur söðlaði hest sinn og reið af stað inn í dalinn á meðan Melkorka var einhvers staðar úti í náttúrunni
að leika sér við Ólaf
- á því tímabili, sem hún hreyfði ekki hönd til verka
… Hann reið burt og ætlaði að finna einhvern stað, þar sem Melkorka og Ólafur gætu verið,
- skildi loksins, að hún og Jórunn gátu ekki lengur búið undir sama þaki. Loksins.
Hann spurðist fyrir á mörgum stöðum, frétti af bæ, sem einhver hafði heyrt að ætti að selja.
Hann reið þangað, bauð hátt verð og varð eigandi að búinu innan skamms, búpeningi og öllu.
Síðan fór hann til Þorbjarnar skrjúps, sem hann þekkti vel, setti hann inn í málið,
bað hann að vera ráðsmann á bænum
og millilið milli Melkorku og hans.
Þorbjörn hafði sitt eigið bú að annast, en hann sagðist skyldi gera það, sem Höskuldur bað um, –
mundi gera það með ánægju,
bætti hann við glettnislega.
Hann var yngri en Höskuldur, duglegur og vel efnaður maður, þó lítið höfðinglegur, fannst Melkorku….
Hún fékk skilaboð um kvöldið, – skilaboð um hvað hafði gerst, fékk þau gegnum Helgu, gömlu konuna,
sem hjálpaði henni við barnsburðinn. Nú var hún sendiboði og sagði að endingu….og á eigin ábyrgð,
að það væri líklega það besta.
Svo stóð hún augnablik við rúm drengsins og horfði á hann, fannst alltaf, að hún ætti svolítið í honum,
af því að hún tók á móti honum, þegar hann fæddist… gömul og slitin kona með hlýtt hjarta,
sem hélt tryggð við þá,
sem gerðu henni eitthvað gott…
Af hverju kom Höskuldur ekki sjálfur? spurði Melkorka sjálfa sig, þegar gamla konan var farin. Af hverju?
Hún leit á Ólaf, lagðist á hné fyrir framan rúmið hans, eins og svo oft áður …fór að segja honum frá því,
sem gerst hafði og hvað það þýddi.
Drengurin svaf – en kannski fan hann í gegnum svefninn, að hún var þarna við rúmið,
fann ef til vill hvísl hennar eins og svolítinn andvara á andliti sínu, fann ef til vill líka fyrur hugsunum hennar
- hugsunum, sem voru ýmist nálægar, eða langt í burtu.
—–

Dagurinn, þegar þau Melkorka og Ólafur fóru frá Höskuldsstöðum var venjulegur vinnudagur.
Himininn var blár með léttum skýjum á víð og dreif.
Þau fóru gangandi, því Melkorka hafði sagt, að það vildi hún helst.
Henni fannst ekkert liggja á.
Höskuldur fylgdi þeim á leið og þegar þau voru komin út fyrir túngarðinn sagði hann,
að nú væri hún frjáls…enginn hefði rétt til að kalla hana ambátt…hún væri frjáls.
Melkorka sagði ekki neitt og þau héldu þögul áfram um stund, leiddu Ólaf á milli sín.
- Bærinn er – eiginlega – bærinn þinn, sagði Höskuldur og hann á að heita Melkorkustaðir,
svo allir vissu, að það væri hennar eign.
Melkorka þagði og Höskuldur hélt áfram að tala um bæinn, útskýra eitt og annað varðandi reksturinn á búinu,
sem bóndinn á Lambastöðum ætti að sjá um.
Það var Þorbjörn strjúpur, sagði hann og vildi vera viss um, að hún áttaði sig á hvern hann var að tala um.
Hann vissi, að hún hafði séð Þorbjörn, þegar hann var í heimsókn á Höskuldsstöðum
…Hún skyldi láta Þorbjörn vita, þegar hana vantaði eitthvað, sem þyrfti að útvega.
..hann hafði útvegað þjónustufólk, hélt hann áfram eftir langa þögn, hjón,
sem voru orðin nokkuð roskin og unglingsstúlku.
Hann vonadði, að hún yrði ánægð með þetta fólk, annars skyldi hún láta Þorbjörn vita,
- nauðsynlegt yrði að fá fleira fólk seinna og Þorbjörn mundi sjá um það.
– Af hverju keyptir þú mig? spurði Melkorka allt í einu.
Þá var Höskuldur að útskýra eitthvað um eignaréttinn á bænum,
eitthvað, sem Melkorka skildi löngu seinna hvað þýddi.
– Af hverju?
– Þarft þú að spyrja um það?
– Já, sagði hún.
– Ég sá þig, sagði hann eftir langa þögn.
– En í þessu landi hvarf ég þér sjónum.
– Þannig varð það að vera, sagði Höskuldur.
Melkora leit á hann og þagði.
Þau þögðu bæði lengi.
Ólafur gekk áfram á milli þeirra og það var sem hann hlustaði eftir einhverju í þögninni.
–Já, sagði Höskuldur seinna, – þannig varð það að vera…
Kveðjustundin var stutt á milli Höskuldar og Melkorku. Þau kvöddust
nærri því eins og þau væru ókunnugar manneskjur,
sem aldrei hefðu átt neitt sameiginlegt, – en hann tók Ólaf í faðm sér,
kyssti andlit hans og sgaði eitthvað um,
að hann væri orðinn stór drengur, — snerti hönd Melkorku og fór.
Ólafur var fjögurra ára gamall.
—–

Úti á hlaðinu á Melkorkustöðum stóðu þær þrjár manneskjur, sem Höskuldur hafði útvegað,
hjónin og unglingsstúlkan.
Hún var klunnaleg og feimin — og hjónin eins og þau þyrðu ekki að rétta úr sér,
eða eins og þau biðu eftir dómi,
sem ætti að birta þeim, eða kannski voru þau hrædd um, að líf þeirra þarna yrði verra en áður var.
- Þið vitið hver ég er, sagði Melkorka, þegar þau Ólafur höfðu heilsað og ég vil segja ykkur,
að hér á Melkorkustöðum eiga engir að vera þrælar.
Hún þagði augnablik, horfði á Ólaf og strauk hár hans, sneri sér svo að fólkinu aftur og sagði,
að héðan í frá væru þau frjálsar manneskjur,
sem hefðu rétt til að velja sér vinnustað sjálf.
– Þið erð frjáls, endurtók hún og hún skyldi sjá um, að orð hennar giltu samkvæmt lögum landsins, bætti hún við.
Þá fyrst litu þau beint á Melkorku, hjónin að minnsta kosti – og þau brostu…
Þegar Melkorka og Ólafur höfðu skoðað húsið að innan langaði hann til að sjá fjós, hesthús og fjárhús;
hann langaði til að sjá allt og hljóp af stað.
Melkorka gekk spölkorn á eftir honum og spurði sjálfa sig hvað frelsi væri í raun ogveru … hvað var það fyrir hana-?
… Þessi staður? spurði hún og vissi, að héðan í frá var hún bundin staðnum.
En hún var frjáls í þeim skilningi, að hún var ekki lengur hlutur, sem hægt var að kaupa og selja.
Hún var laus við þá ógnun…bundin, en frjáls…frjáls!…
Um kvöldið stóð hún við húsgaflinn og horf’i á útsýnið í hauströkkrinu.
Ólafur svaf og fólkið, sem hún hafði fengið í þjónustu sína svaf víst líka.
Algjör kyrrð…sumar stjörnur aftur sjáanlegar eftir birtu sumarsins. Hún virti þær fyrir sér og tók eftir
að sumar þeirra ljómuðu skærar en aðrar.
Atvik komu upp í hugsa hennar, atvik frá staðnum, sem hún var nýkomin frá….sum hlý, önnur köld og ógnandi….
Seinna heyrði hún hvísluð orð, sem urðu til í öðru landi fyrir löngu síðan
– og um leið skildi hún hvers vegna Þorbjörn átti að vera milliliður milli Höskuldar og hennar
…Höskuldur vildi aldrei framar standa augliti til auglitis við hana …Þess vegna varð hún að fara…þess vegna…
En hann elskaði drenginn Ólaf — hann elskaði drenginn —
—–

Þegar Höskuldur sneri heim aftur, stóð Jórunn á hlaðinu og sá hann koma.
Hún hafði horft á eftir honum, þegar hann fór, sá þau öll þrjú – mann, konu og barn.
Þau fóru af stað í ró, umvafin ró.
Hún hafði á tilfinningunni, að Höskuldur mundi aldrei koma aftur…en nú kom hann…Hún sá hann koma…
Og á þessu augnabliki langaði hana til að faðma hann að sér.
Höskuldur hægði ekki á sér, þegar hann nálgaðist, en hélt áfram yfir hlaðið.
– Ertu nú ánægð? hreytti hann út úr sér og gekk fram hjá. Hvarf.
Jórunn var ein eftir … og minningin um árin, eftir að Melkorka kom á bæinn komu upp í huga hennar
og henni fundust þau vera háðung gagnvart sér. Niðurlæging.
Hún ætlaði að brenna þau inni, hugsaði hún og sá Melkorku og soninn fyrir sér.
Frilluna hefði verið hægt að selja fyrir löngu, hugsaði hún.
Það hefði verið auðvelt að selja hana mörgum sinnum, ef Höskuldur hefði ekki alltaf haft í huga,
að hún ætti að fá sitt eigið bú — svo hann gæti farið til hennar og verið hjá henni, þegar honum þóknaðist
…Sú hugmynd hafði áreiðanlega alltaf búið í huga hans…Frillan átti skilið að vera barin til dauða – og Ólafur líka.
Fyrst hann – fyrir framan augun á henni – svo hún –
Hún leit við, er hurð féll af stöfum, en enginn kom.
Hún færði sig, dokaði augnablik við, en gekk svo allt í einu hratt yfir hlaðið, hélt áfram út á túnið
og staðnæmdist ekki fyrr en hún kom að læknum. Þar stóð hún kyrr og hugsaði um hluti, sem æstu hana upp.
Að síðustu sat hún við lækinn og horfði á vatnsstrauminn, dýfði hendinni niður í vatnið,
þrýsti hendinni á móti straumnum, eins og hún vildi hindra hann í að renna áfram.
róaðist smám saman.
—–

Í Laxárdalnum og víðar voru börn oft tekin í fóstur í lengri, eða skemmri tíma og oftast nær voru það drengir,
sem heimilin voru opnuð fyrir á þann hátt.
Tilboðin um fóstur gátu átt sér margar mismunandi ástæður. Stundum voru þau boðin fram í heiðursskyni við föðurinn
- eða í þakklætisskyni fyrir eitthvað sérstakt.
Þetta var að minnsta kosti siður, sem karlmenn komu sér saman um, ákváðu…ekki spurt um ósk,
eða vilja móðurinnar.
Melkorka vissi þetta, en henni hafði aldrei dottið í hug, að þessi siður gæti snert hana og Ólaf. Aldrei!
Hún var örugg um Ólaf, síðan hún fékk sitt eigið heimili og hún gerði allt,
sem hún megnaði til að veita honum gott uppeldi.
Hún hafði haldið nokkurs konar skóla fyrir hann, þar sem hún reyndi að víkka sjóndeildarhring hans,
reyndi að gera honum skiljanlegt, að annað og meira var til en umhverfið, sem þau sáu,
veröld fyrir utan, lönd og lýður fyrir utan
….reyndi einnig að útskýra fyrir honum hvað það var að vera kristin, af því að hún vissi,
að sú trú var komin til Íslands,
vildi undirbúa hann, ef kristindómurinn yrði lögfestur og alir yrðu að skipta um trú,
eins og gerðist í hennar heimalandi.
Þessi trú var sterk hjá henni, en hvarf henni næstum því, á meðan hún var á Höskuldsstöðum.
Móðurmál hennar þekkti hann frá byrjun, svolgraði hvísluð orð og setningar í sig við brjóst hennar
og fékk þau fram seinna meir,
kunni nú málið nærri því eins vel og hún sjálf.
– Honum kemur til með að líða vel, sagði Höskuldur.
Þau voru ein, Melkorka og hann, sátu gegnt hvort öðru og allt, sem Höskuldur sagði réði ríkjum,
fannst henni, ómur af orðum.
Hún var örmagna, sundurtætt, í tætlum, kom ekki upp orði, lengi.
– Loksins, þegar þú kemur berðu mér illt, sagði hún að endingu.
– Þórður er góður maður, sagði Höskuldur stillilega.
Hann var að tala um tilvoandi fósturföður Ólafs.
– Og Þórður er þess verðugur að ala son þinn upp, finnst þér?
– Já, sagði Höskuldur.
– En hvað, ef ég er á annarri skoðun?
– Málið er útkljáð, allt umsamið, sagði Höskuldur rólega og fór aftur að tala um
hve vel drengnum mundi líða hjá Þórði.
Melorka leit á Höskuld, augnaráðið nístandi kalt.
– Ég læt hann ekki frá mér! hrópaði hún,- ég læt hann ekki frá mér!
– Þú getur heimsótt hann eins oft og þú vilt, sagði Höskuldur.
– Það er nóg fyrir þig að sjá hann endrum og eins, en það er ekki nóg fyrir mig!
– Verði drengurinn ekki ánægður með að vera hjá fósturföður sínum, fær hann að koma heim aftur.
– Hver á að dæma um hvort hann er ánægður, eða ekki?.. Höskuldur kannski?…
Ekkert að marka hvað hún segði!
Ekkert að marka hvað konur segja!…Hún vildi ekki láta hann frá sér. Neitaði að fara með hann.
– Þá verð ég sjálfur að fara með hann, sagði Höskuldur eins rólega og áður.
– Taktu hann þá! – hrópaði Melkorka, – taktu hann!
Höskuldur hreyfði sig aðeins í sætinu og í sömu andrá stökk Melkorka upp, stillti sér fyrir framan hann,
eins og hún vildi koma í veg fyrir, að hann gæti staðið upp.
– Þú snerti hann ekki! hrópaði hún.
– Melkorka –
Augnablik, eins og allt stöðvaðist.
Höskuldur hafði aldrei notað nafn hennar og henni fannst það alt í einu vera nýtt.
Nafnið minnti einhvern veginn á strá, sem bærðist í vindi og augnaráð hans
eins og hljómurinn og hreyfingin.
Hún sneri sér snöggt við, gekk nokkur skref, stóð svo kyrr, þögul.
– Þetta var erindið, sagði Höskuldur eftir drykklanga stund og stóð upp.
Melkorka var ekki meðvituð um hugsanir sínar, en hún nálgaðist dyrnar, opnaði fyrir honum
og þau fóru út.
Ólafur var rétt við húsgaflinn. Þar hafði hann leiksvæði, þar sem hann gat haft sínar skepnur,
- sem voru leggir og skeljar. Þar byggði hann hús og gat einnig stækkað leiksvæðið út um allt tún,
Þegar hann þurfti að fara í langar ferðir með hestana sína.
Nú var hann að búa til fjárrétt, rogaðist með moldarhnullunga og grjót.
– Eruð þið búin að tala? spurði hann, þegar hann sá foreldra sína nálgast,
kastaði því, sem hann hafði í höndunum og gekk til móts við þau.
– Í þetta sinn erum við búin að tala, sagði Höskulkdur og brosti til hans.
– Um hvað voruð þið að tala?
– Við töluðum um ýmislegt — líka þig, sagði faðir hans og klappaði honum á kollinn.
– Þá hefði ég getað verið inni og hlustað á ykkur, sagði Ólafur hlæjandi
og fór að sýna pabba sínum hvað hann hafði verið að gera.
Melkorka stóð álengdar og horfði á þá.
– Vilt þú fylga mér? spurði Höskuldur og gekk í áttina að hesti sínum.
Melkorka sá allt í einu fyrir sér, að hann hefði í hugsa að taka drenginn með sér-
og hafði nær gripið hann.
Hún stillti sig, gekk til þeirra, tók varlega í hendina á Ólafi,
þau gengu yfir traðirnar og kvöddust við túngarðinn.
Svo hlupu þau til baka. Ólafur og hún hlupu í kringum bæinnn,
kringum skemmuna og komu aftur út á tún…
Um kvöldið sat hún við rúmið hans og söng fyrir hann, eins og hún var vön, kyssti enni hans og vanga
og hélt um hönd hans á meðan hann sofnaði. Nú hvíslaði hún ekki í eyra hans. Engu.
Allt í einu stóð hún upp, stóð upp eins og hún væri að flýja frá einhverju, brennandi húsi,
eða einhverju, sem var að brenna.
Augnabliki seinna var hún aftur við rúmið og spurði sjálfa sig hvað væri rétt…
hvað væri best fyrir Ólaf… fyrir framtíð hans
…var það að neita að missa mannorðið? Virðingu? Ekki aðeins hennar eigin, en Höskulds og Þórðar —
og Ólafs
– eitthvað, sem gæti bitnað á honum seinna.
Var það þannig, ef hún héldi áfram að neita?
Sömu spurningarnar upp aftur og aftur…Engin svör.
Og nóttin leið. Nótt án hvíldar. Morguninn þungur.
—–

Á Höskuldsstöðum svaf Melkorka í þrælahúsinu. Þar fæddi hún barnið sitt
og þar rauf hún þann eið að tala ekki fyrr en hún yrði frjáls.
Og hún vann með fólki, sem var keypt eins og hún sjálf, borðaði með því og talaði við það…
yfirgaf staðinn…eignaðist sitt eigið heimili
…þætti í lífi hennar lokið og nýr hafinn, bæði fyrir hana sjálfa og Ólaf.
…Nú gátu þau setið saman og hlegið án þess að verða rekið hvort frá öðru, gátu borðað saman ein….
Allt var það nýtt. Allt var það líf, sem átti að halda áfram á meðan Ólafur óx upp.
…Og hún reyndi að gera hvert augnablik létt og bjart, bjart frá morgni daganna,
meðan þau sátu og borðuðu matinn, sem var borinn á borð fyrir þau.
Að vísu fannst Melkorku þessar stundir vera mikilvægari en Ólafur gat skilið.
Hann var vanur að sjá mörg andlit á meðan hann var að borða matinn sinn.
Hann var vanur að þegja á meðan, lærði það, áður en móðir hans fór að tala við aðra en hann.
Þá var það orðið að vana hjá honum, en hann horfði á andlitin á meðan hann var að tyggja og kyngja.
Umskipti fyrir hann að sjá aðeins andlit móðurinnar.
Hann var höfðingi, sagði hún.
Ólafur vissi, að það var stórt, þetta að vera höfðingi. Fullorðnir menn urðu höfðingjar. Þó ekki allir. Sumir.
Pabbi hans var höfðingi. Það vissi hann. Ef til vill fannst houm hann vaxa, þegar hann heyrði þetta.
Höfðingi og húsbóndi yfir húsi og jörð, sagði Melkorka aftur og aftur, vildi fá hann til að gleyma orðum,
sem aðrir höfðu reynt að innprenta honum.
Fjögurra ára gamall drengur, þegar allt breyttist hjá þeim. Nú var hann sjö.
Hann hafði fyrir löngu vanist því, að það var aðeins mamma hans, sem hann sá við matborðið
og hann hafði vanist því,
að þurfa ekki að flýta sér. Hann hafði líka lært borðsiði, sem móður hans fundust verta mikilvægir.
Nú var morgunn — morgunn eftir hvíldarlausa nótt Melkorku.
Drengurinn úthvíldur og frískur.
- – Ég verð búinn á undan þér, sagði hann við matborðið.
- – Átt þú að vera það? spurði mamma hans og reyndi að brosa.
- – Nei, en þegar við erum að hlaupa, þá má ég vera fyrstur.
- – Einhvern daginn förum við í reiðtúr, sagði Melkorka,
- byrjaði smám saman að leiða honum fyrir sjónir, að ný umskipti stæðu fyrir dyrum í lífi hans.
Pabbi hans var höfðingi. Það vissi hann. Ef til vill fannst honum hann yxi, þegar hann heyrði það.
Höfðingi og húsráðandi á jörð, sagði Melkorka aftur og aftur,
vildi fá hann til að gleyma orðum, sem aðrir höfðu reynt að innprenta honum fjögurra ára gömlum,
þegar allt breyttist hjá þeim. Nú var hann sjö.
Hann hafði fyrir löngu vanist því, að sjá engan nema mömmu sína við matborðið og þurfa ekki að flýta sér.
Hann hafði einnig lært borðsiði, sem móður hans fundust mikilvægir.
Nú var morgunn — morguninn eftir hvíldarlausa nótt Melkorku.
Drengurinn úthvíldur og frískur.
– Ég verð búinn á undan þér, sagði hann vð matborðið.
– Átt þú að vera það? spurði mamma hans og reyndi að brosa.
– Nei, en þegar við erum að hlaupa, þá má ég vera fyrstur.
– Einhvern daginn förum við í reiðtúr, sagði Melkorka,
- byrjaði smátt og smátt að leiða honum fyrir sjónir, að ný umskipti væru í vændum í lífi hans.
Melkorka þekkti lítið til Þórðar á Goddastöðum.
Hún vissi, að hann átti stórt bú, miklar eignir,- og Höskuldur hafði sagt, að hann væri góður maður
og hann ætlaði að arfleiða Ólaf að öllu eftir sinn dag, – ef hann fengi hann í fóstur.
Þórður átti engin börn og konan hans var farin frá honum, tilkynnti allt í einu,
að þau væru skilin fyrir fullt og allt
- mál, sem gekk sem kviksaga í dalnum, bæði af því að það var óvenjulegt,
að kona brytist út úr hjónabandi
og einnig vegna þess að þau höfðu verið gift í fjöldamörg ár og voru orðin nokkuð roskin.
Sagt var, að konan væri erfið í sambúð, ráðrík og óréttlát, en Melkorka hafði ekki gefið því gaum:
það kom henni ekkert við, – lífið í dalnum yfirleitt kom henni ekkert við, fannst henni.
Nú hafði Þórður ráðskonu, sem stjórnaði heimilinu vel; hún var barngóð, sagði Höskuldur
og hún mundi gera sitt besta til að Ólafi gæti liðið vel á Goddastöðum.
Fullyrðing, sem varð aðeins til að gera Melkorku gramt í geði og hún hrópaði nær því tryllt,
að hún færi aldrei með Ólaf á nokkurn stað til að skilja hann eftir. Aldrei! Aldrei!
En nú var hún á leiðinni með hann — útilokaði sínar eigin óskir í angist og ótta um,
að eitthvað illt myndi koma fyrir hann, ef hún færi ekki með hann.
Hún þekkti Þórð í sjón, – þekkti flest alla stórbændur í dalnum í sjón.
Hún hafði séð þá á Höskuldsstöðum — og sumir þeirra höfðu heimsótt hana á Melkorkustöðum
- komið í bónorðsför – nú, þegar hún réði sér sjálf.
Þórður kom út úr bænum og tók á móti gestunum á hlaðinu.
Það sópaði ekki af honum eins og Höskuldi, hugsaði Melkorka á leið’inni til baka
…en hann tók vel á móti þeim. Hann þakkaði henni — og horfði á Ólaf með hlýju.
Af einhverjum ástæðum var hann þakklátur Höskuldi, stóð í þakkarskuld við hann, fannst henni
…líklega stóðu flestir í dalnum í þakkarskuld við Höskuld.
Hún sjálf-?
Nei –
Á leiðinni að Goddastöðum varð hún af og til að láta hestana taka sprett, því það þótt Ólafi gaman.
Á leiðinni til baka reið hún fet fyrir fet.
Áin skildi þau að. Annars gæti hann komið hlaupandi.
Nei, hún stóð ekki í þakkarskuld við neinn — engan nema Ólaf — Ólaf.
Hvað hugsaði hann, þegar hann tók um hálsinn á henni að síðustu?…
Önnum kafinn rétt á eftir að klappa hvolpi?
Þremur dögum seinna var Melkorka aftur á Goddastöðum, viss um, að Ólafi væri misþyrmt.
Hún sá það í draumum. Hún sá það í sýn, þegar hún var vakandi. Hún heyrði hann hrópa á hjálp…hjálp!
Eftir heimsóknina var hún rólegri. Hún saknaði hans, en varð smám saman rólegri. Hann var heill.
Hann hló og sagði henni, að hann hefði verið í löngum reiðtúr með Þórði.
Þeir höfðu farið á bæi og séð margt fólk,
- líka krakka, sagði hann og einn daginn mundi strákur koma að heimsækja hann.
Hann átti líka bráðum að heimsækja mömmu sína, hélt hann ákafur áfram
og hann átti að heimsækja pabba sinn annan dag.
Þórður ætlaði að fara með hann ríðandi um allan dalinn, svo hann kynntist fólkinu í dalnum.
Augu hans ljómuðu. Melkorka hafði aldrei hugsað út í,
að það gæti verið mikilvægt fyrir hann að þekkja marga.
—–

Enn einu sinni sumar yfir landinu. Sól og heiður himinn. Tún og engi klædd í grænt. Fjöllin blá í fjarska.
Það var snemma morguns og Melkorka var stödd uppi á litlum ási skammt frá bænum
og beið eftir ferðamönnum,
sem áttu leið hjá. Hún fór þangað tímanlega, stóð lengi og horfði á landslagið,
naut fegurðarinnar og fanst hún minna á hátíð.
Hún settist, hlustaði á árniðinn og fór að hugsa um þann dag, er hún reið yfir ána á leið til Goddastaða með drenginn.
Á leið með hann í fóstur…Hún sá hann fyrir sér, þegar hann var að sýna henni hvernig ætti að stjórna hesti í straumhörðu.
Fullorðinn maður það augnablik. Sjö ára gamall…Nú var hann tólf…árin fljót að líða þrátt fyrir allt,
af því að hún vissi,
að honum leið vel og af því að hún sá hann með stuttu millibili, heyrði hlátur hans í bænum og gat hlaupið í kapp við hann
eins og þehar hann var lítill.
Hún beið, – sá ferðamennina koma ríðandi, sá þá koma nær, heyrði hófadyn,- sá Ólaf.
Hann reið fremstur í hópnum, sat á hestinum eins og fursti, fannst henni og var stolt yfir að vera móðir hans.
Drengurinn var fegurri en aðrir, stór eftir aldri, fallega vaxinnn, ljós yfirlitum.
Hann var á leiðinni til Þingvallla. heiður og upphefð fyrir hann að mega fara þangað með fullorðnum mönnum.
Hann vissi ekki, að mamma hans hafði farið upp á ásinn til að sjá hann ríða framhjá,
en hann hugsaði augnablik til hennar, þegar hann var nálægt bænum, vissi, að hún hugsaði til hans.
Fylgdi honum.
Nú reið hann framhjá og mætti föður sínum stundu seinna og öllum hinum mönnunum, sem fóru úr dalnum.
Drengir á hans aldri voru heima.
Hann bar vopn eins og aðrir menn, æfður í vopnaburði, gekk fram á þingi eins og hver annar fullorðinn,
klæddur dýrindis klæðnaði, sem Þórður hafði gefið honum. hann var vel gefinn, skarpur í umræðum,
brást aldrei, þegar honum var falið að framkvæma eitthvað.
Höskuldur var stoltur af honum, kynnti hreykinn yngsta son sinn á þinginu og ljómaði sjálfur af birtunni,
sem fylgdi drengnum, – gaf honum kenninafnið Pá. Það átti að festast við hann,
svo enginn væri á vafa um hver hann var
…Ólafur Pá Höskuldsson.
Meðan á þessu stóð hugsaði Melkorka hvað eftir annað um, að Ólafur gæti lent í einhverri hættu.
henni líkaði illa, að drengurinn bar vopn.
Vopnin voru fagurlega skreytt og einhver á þinginu gæti fyllst öfund út af því, hugsaði hún, ráðist á hann.
Eða einhver gæti hæðst að honum, kallað hann ambáttarson og faðir hans væri ekki nálægur.
Uppnefni, sem Jórunn hafði reynt að klína á hann frá upphafi.
Melkorka hafði reynt að stöðva það, þegar þau voru flutt frá Höskuldarstöðum,reynt að stöðva þaö,
áður en það festist of djúpt í huga hans;
kallaði hann höfðingja og herra.
Lofaði sjálfri sér aftur og aftur, að einhern tíma skyldu allir fá að vita,
að enginn maður í öllu landinu væri af jafn tignum ættum og hann,
– loforð, sem hún gaf honum allt frá barnæsku og myndaði taug á milli þeirra, —
rauverulegt og óraunverulegt í hans huga meðan hann var lítill,
ævintýri fyrir hann, sem smám saman varð að braut, sem hann átti að fara.
Honum fannst hann vera tilbúinn að leggja af stað eftir þessari braut,
þegar hann sneri aftur heim frá þessu þingi.
Hann var of ungur, útskýrði Melkorka og sagði, að ennþá yrðu nokkur ár að líða.
Þau ár mundu gera hann sterkan.
Svo átti hann að leggja af stað — sigla burt frá landinu, fara til annars lands.
Þetta var ævintýrið, sem hann hafði hlustað á í skálanum þeirra á Melkorkustöðum, eða úti á túni.
Takmark móðurinnar varð einnig takmark hans.
En hann varð að bíða, útskýrði hún. Þroskast.
—–

Og árin liðu, björt æskuár Ólafs, sem vörpuðu birtu á tilveru Melkorku og gáfu henni styrk í trúnni á,
að líf drengsins hennar myndi mótast eins og hún óskaði….byrjaði smám sama og að undirbúa ferðina,
sem hann átti að fara.
Hún vissi, að það mundi kosta mikla fjármuni að senda hann úr landi, en hún var ekki í vafa um,
að Höskuldur mundi hjálpa þeim á allan hátt.
Hann mundi skilja allra manna best hve áríðandi það var fyrir Ólaf að geta sannað af hvaða ættum þau voru.
Hann átti að standa augliti til auglits við föður hennar og það var ekki eingöngu viðurkenning fyrir hana sjálfa,
heldur grundvöllur fyrir framtíð Ólafs. Höskuldur mundi skilja það til hlítar.
Hún var viss og nú var tíminn loksins upprunninn.
Þau vissu um skip, sem áttu að fara til Noregs innan skamms — Leiðin opin, sagði hún við Ólaf og ljómaði af gleði.
Nú átti hann að fara til föður síns, leggja málið fyrir hann og biðja um hjálp til ferðarinnar.
Ólafur varð að játa, að hann hafði talað við pabba sinn um þetta mál, en hann hafði neitað að hjálpa.
Ólafur bjó heima á þessu tímabili, en hann var líka bundinn Goddastöðum,
vann á báðum bæjunum og reyndi að skipta sér jafnt á milli heimilanna.
Þau sátu við morgunverðinn, Melkorka og hann, þegar hann sagði frá neitun föður síns.
Strax á eftir hvíslaði hann um Þórð,
sagði -, að víst væri það rétt, að Þórður væri efnaður maður, en það væru mest jarðir og búpeningur,sem hann átti .
…Hann átti engar vörur til útflutnings, eða til sölu innan lands, svo hann gat heldur ekki hjálpað,
bætti hann við og varð þögull.
Mínútur liðu og Melkorka endurlifði mikilvægustu atburði lífs síns. Þeir þyrluðust upp í hugskoti hennar,
kyrrðust og urðu að örlitlum púnkti
— augnablikið, þegar henni var rænt og hún gerð að söluvarningi – augnablikið þegar hún sat í tjaldbúðinni á Brenneyjum
og horfðist í augu við Höskuld
— Þegar hún stóð á hlaðinu á Höskuldsstöðum í fyrsta sinn– fæðingin –allt safnaðist saman og varð að litlum púnkti,
Umgjörðin, vitundin um — að hún átti ekki neitt.
Eignarétturinn yfir bænum tilheyrði Höskuldi. Hann hafði sagt það, en það var eins
og hún gerði sér grein fyrir mikilvægi orðanna fyrst nú.
Hún leit á Ólaf, horfði rannsakandi á hann, sat alveg hreyfingarlaus.
– Mamma, sagði hann og reyndi að brosa.
– Faðir þinn er auðugasti maðurinn í dalnum, sagði hún og röddin skalf af reiði;
hann er ef til vill auðugasti maðurinn á öllu landinu,
hélt hún áfram – hann á allt, getur gert hvað sem hann vill, getur keypt sér skip,
ef hann langar til að ferðast yfir hafið – til þess að skemmta sér
…en hann vill ekki hreyfa hendi til að hjálpa okkur.
–Nei, sagði Ólafur, hann sá enga ástæðu til að ég færi.
–Þá skal ég sýna honum dálítið annað, sem honum geðjast ef til vill ekki heldur að! hrópaði Melkorka.
–Hvað þá? – spurði Ólafur, – um hvað ertu að hugsa?
Melkorka stóð allt í einu upp frá borðinu og fór að ganga um gólf – fram og aftur í langan tíma,
áður en hún gekk til borðsins og settist.
Ólafur sat kyrr og beið.
– Það er úrræði, sagði hún, – lausn, bætti hún við. Rödd hennar var líflaus, engin gleði, engin hrifning.
Ólafur horfði spyrjandi á hana.
– Ef ég giftist Þorbirni.
– Þú hefur aldrei viljað giftast honum.
– Nei.
Þau sátu lengi hljóð, en loks fór Melkorka að útskýra hvað Ólafur skyldi gera.
Hann átti að fara til Þorbjarnar og biðja um að fá lánaðar vörur. Hún vissi,
að hann átti vörur til útflutnings.
Hann hafði talað um það nýlega, þegar hann var á bænum að líta eftir einhverju og hún vissi ekki til,
að nokkuð skip hefði farið frá landinu síðan og hann hlaut að eiga vörurnar enn.
Ólafur átti að reyna að fá þær að láni – átti að reyna að fá þær skilyrðislaust
…Allir vissu, að Ólafur átti að erfa Þórð á Goddastöðum,
þegar Þórður léti loksins verða af því að loka augunum fyrir fullt og allt, sagði hún,
- allir vissu það, allir vissu, að Ólafur mundi ekki geta borgað.
…En, – hélt hún áfram, ef skilyrðin væru þau, að hún þyrfti að giftast Þorbirni,
þá átti Ólafur að samþykkja það fyrir hennar hönd.
Síðan Melkorka eignaðist sitt eigið heimili, hafði hún haft marga biðla og hún hafði alltaf gefið sama svar
- hún vildi ekki giftast. Þorbjörn var sá fyrsti, sem fékk svarið, en hann bað hennar aftur seinna til að vita
hvort hún hefði ekki skipt um skoðun.
Melorka hafði ekki skipt um skoðun,- ekki fyrr en nú.
Ólafur reið af stað. Melkorka kvaddi hann eins og hann ætti langa ferð fyrir höndum, stóð lengi kyrr á hlaðinu,
lengi eftir að hann var horfinn,
fylgdi honum í huganum…Stóð þarna og fannst hún vera tóm, utan við sjálfa sig, ókunnug sjálfri sér.
Fór að virða bæinn fyrir sér, bygginguna, var skömmu síðar langt úti á túni og virti landslagið fyrir sér.
Það var tómt, fannst henni, eins konar auðn, fjöllin sokkin, litir útmáðir, aðeins straumhljóðið í ánni,
eins og djúpt þungt hljóð streymdi í gegnum hana.
Allt í einu talaði hún til Guðs, leit til himins og bað um að þau gætu farið bæði, Ólafur og hún,- burt — burt!
– Ég lána aldrei neinum neitt, sagði Þorbjörn, en – hélt hann áfram, – ef Melkorka vill giftast mér,
mundu allar eignir hans jafnframt verða eignir Ólafs.
Þannig skal það vera, bætti hann við.
Og það varð eins og Þorbjörn óskaði og eins og Melkorka hafði samþykkt fyrirfram.
Frá því að Ólafur var tólf ára gamall, hafði hann alltaf farið með á þingið.
Nú var hann átján ára gamall, ungmenni, sem vakti eftitekt hvar sem hann var, alltaf vel klæddur og með vopn,
sem sæmdu höfðingja.
Hann valdi þau sjálfur, en fékk þau að gjöf frá Þórði, sem þótti mikilvægt að gefa drengnum besta fáanlega útbúnað.
Honum fannst hann skulda Höskuldi það og líka móður hans.
Hann naut þess að sjá drenginn vaxa úr grasi og verða að manni.
Þórður elskaði hann.
Höskuldur ætlaði að fara á þing, eins og hann var vanur og er hann hitti Ólaf nokkrum dögum áður en hann lagði af stað,
varð hann undrandi, þegar Ólafur sagðist ekki ætla að fara með.
– Nei, sagði hann djarfur; hann þurfti að hjálpa móður sinni með eitt og annað,
sem var í ólagi, þurfti að gera við túngarðana og
margt fleira, svo hann hafði ekki tíma til að faraF
Hann skrökvaði af því að Melkorka hafði brýnt fyrir honum að það væri nauðsynlegt.
Faðir hans mátti ekki vita neitt fyrr en allt var um garð gengið,
sagði hún, en þá skyldi hann fá fréttir!
Höskuldur var ánægður með svarið, fannst gott, að drengurinn hugsaði um bú móður sinnar,
en hann hafði gjarnan viljsð njóta félagsskapar hans á þinginu.
—–

Brúðkaupsveislan fór fram á Lambastöðum og var stutt miðað við margar aðrar brúðkaupsveislur.
En Ólafur átti að fara af stað og tíminn var naumur.
– Nú er stundin komin, sonur minn, sagði Mekorka, þegar allt var tilbúið til ferðarinnar.
Hún tók fram dýrmætan gullhring og sagði, að Ólafur ætti að hafa hann með.
Hún hafði fengið hann að gjöf frá föður sínum, hann mundi þekkja hann aftur og ekki rengja hann um,
að hann væri sonur hennar og kæmi frá henni.
– Ég bar hann á hönd mér, þegar mér var rænt, hélt hún áfram, náði að koma honum undan,
áður en hann væri rifinn af mér, faldi hann í munninum
… Í byrjun var það ástæða þess, að ég gaf ekkert hljóð frá mér, en síðan sór ég, að ég mundi aldrei tala fyrr en ég yrði frjáls
… Þú veist hvernig það fór, bætti hún við, rétti honum hringinn og bað hann að gæta hans vel, strauk vanga hans og brosti.
– Þegar þú kemur til Noregs ferð þú á fund konungs, hélt hún áfram; hann er vinveittur föður þínum
og mun hjálpa þér að komast til Írlands,
ef þú leggur málið einarðlega fyrir hann. Ég treysti því og bið þig að hafa augu og eyru opin fyrir öllu,
sem gæti orðið þér til góðs á ferð þinni
… Móðurmál mitt hef ég kennt þér og veit, að þú getur talað við hvern sem er, þegar þú kemur til Írlands —
og ég bið Guð að hjálpa þér, vernda þig.
– Treystu mér, mamma mín, sagði sonurinn og vafði hana örmum.
Þegar þau komu út voru baggahestarnir tilbúnir með vörurnar, srem Ólafur átti að hafa með og selja í Noregi.
Hann faðmaði móður sína einu sinni enn, áður en hann steig á bak og reið af stað.
Þorbjörn fylgdi honum og þeir áttu nokkurra tíma reið að þorpinu, sem skipið átti að fara frá.
Melkorka horfði á eftir þeim og sá þá hverfa. Hún sneri sér við, gekk nokkur skref yfir hlaðið
og horfði í áttina að Goddastöðum
– og það var engu líkara en, að hún skildi fyrst nú, að Goddastaðir var nágrannabær hennar —
og hér mundi hún búa ævina á enda
… ef til vil var þetta leikur örlaganna – það, að hún varð að fara með Ólaf á Goddastaði, þegar hann var lítill, hugsaði hún,
- að hann átti að erfa Goddastaði — vera nágranni hennar í framtíðinni…kannski allt einhver örlagaleikur…þræðir,
sem spunnust og kvísluðust
…..Þræðir lífsleiðarinnar…þræðir, sem gátu slitnað, en sem voru samt til, ef til vill lemstraðir, – eða blæðandi —
– Gleðiríkasti dagur í lífi mínu, sagði Þorbjörn í brúðkaupsveislunni.
—–

Höskuldur kom ríðandi eftir tröðunum heim túnið á Melkorkustöðum.
Það var daginn eftir, að hann kom heim frá Þingvöllum.
Melkorka stóð á hlaðinu og tók á móti honum, alveg eins og hún ætti ennþá heima þar og ekkert hefði breyst.
hann heilsaði og sat kyrr á hestinum dálitla stund áður en hann fór af baki.
******– Ég bjóst ekki við, að þú værir hér, sagði hann, ekki eftir það, sem ég hef frétt,
bætti hann við og tjóðraði hest sinn.
Melkorka gaf ekki neina skýringu á hvers vegna hún var þarna. Hún beið.
Er Þorbjörn hér líka? spurði Höskuldur.
– Nei, sagði hún, – en hún vissi, að Þorbjörn ætlaði að koma til Höskuldsstaða seinni hluta dags.
– Vonandi er litið eftir skepnunum, hálfhreytti hann út úr sér.
– Það er ltið eftir skepnunum eins og vanalega, sagði Melkorka rólega og bauð honum inn…
Þau voru í skálanum, sátu andspænis hvort öðru. Hvorugt sagði neitt, lengi.
En andrúmsloftið í kringum þau magnaðist smám saman.
– Þér finnst ef til vill, að þú hafir farið rétt að ráði þínu? spurði Höskuldur að endingu.
Melkorka þagði áfram, horfði á hann og fannst hann vera orðinn gamall.
Hár hans var grátt og hrukkurnar á enninu og í kringum augun djúpar.
- Ég leyfi mér að kalla það óheyrilegt, sem þú hefur aðhafst, hélt hann áfram.
Þú hefur enga ábyrgðartilfinningu!
… Drengurinn er allt of ungur og óreyndur til að fara í svona ferð
… Þar fyrir utan hefur þú engan rétt til að senda hann eitt eða neitt án þess að láta mig vita!
- Þú vissir það, sagði Melkorka.
- Nei!
- Ekki það? … Hana minnti annars, að Ólafi hafi verið sagt eitthvað um,
að faðir hans hefði neitað að gefa honum fé til fararinnar.
Höskuldur sagði, að sig hefði ekki dreymt um, að það væri alvara.
– Ætli þú sért að segja sannieikann? spurði Melkorka og horfði fast á hann,
- Ætli það sé ekki fremur það, að þú vildir sporna við því, að ósk mín yrði að veruleika?
– Mér datt ekki í hug, að þetta væri alvara, endurtók Höskuldur.
– En þú hefðir hjálpað, ef þú hefðir vitað það?
– Nei!
– Vegna þess að þú vissir, að ráðagerðin kom frá mér!
– Það var alls engin ástæða til að Ólafur færi í þessa ferð! Engin!
– Í þínum augum engin, nei! Í þínum augum er það aðeins þín ætt, sem gildir…Þú og þín ætt!
******
– Nú ert þú óréttlát.
– Nei, sagði Melkorka.
Og það var sem hún yxi í sætinu, yxi að styrk og göfugleika.
Hér hafði hún lifað árum saman, hélt hún áfram, – ættlaus og án möguleika til að sanna,
að hún hefði nokkurn tíma átt fjölskyldu!…Loksins,
þegar hún var komin svo nálægt því að geta sannað hver uppruni hennar var,
þá neitaði hann henni um hjálp, eða að skilja kjarna málsins!
Vildi halda áfram að gera hana að engu, láta sem hún væri hnoðri án lífs,
án skoðunar á neinu! Réttlaus!
– Ég hef alltaf trúað því, sem þú hefur sagt um ætt þína.
– Á það að vera nóg? hrópaði Melkorka,- átti það að vera nóg veganesti fyrir Ólaf?
Hvað um það, þegar Höskuldur væri dáinn, þegar þau væru bæði dáin.
Hver ætti þá að standa að baki Ólafs? Hver vissi þá, að það sem hún hafði sagt var satt? Enginn. Alls enginn!
Og fólk gæti haldið áfram að kalla hann ambáttarson. Hún vildi ekki vita til þess!
– Hefur þú kannski einhverja tryggingu fyrir því, að Ólafur komi heim heill á húfi? spurði Höskuldur.
– Ólafur er dugmikill drengur, sagði Melkorka dálítið hikandi, hann er vel þroskaður miðað við aldur.
Hann kann málið og —
Höskuldur greip fram í og spurði hvort hún héldi, að það hefði nokkuð að segja,
ef hann stæði gagnvart þorpurum og ræningjum.
Drengurinn gæti verið rændur öllu, hélt hann áfram; hann gæti verið rúinn inn að skinni og síðan kastað í hafið.
Hann kemur til baka! hrópaði Melkorka.
– Ef ferðin hefði einungis verið til Noregs –
– Hann kemur til baka! endurtók Melkorka.
– Tíminn mun leiða það í ljós, sagði Höskuldur eins og hann væri búinn að segja allt, sem hann ætlaði að segja,
- en gat samt ekki stillt sig um að minnast á brúðkaup Melkorku, það, að hún hafði valið sér eiginmann.
Melkorka vissi innst inni, að hann mundi nefna það; tók því létt og sagði hálf hlæjandi, að það væri tími til kominn,
ef hún ætti að gefa nokkrum manni erfingja. Hún hefði getað verið gift fyrir löngu, hélt hún áfram,
því að tilboðin um hjónaband streymdu til hennar, þegar hún var flutt frá Höskuldstöðum
.. Göfugaleg tilboð úr dalnum – og langt að, sagði hún og leit á Höskuld með stríðnisglampa í augunum.
– Og svo valdir þú Þorbjörn, spýtti orðunum í andlitið á henni.
Hún sat augnablik og vissi ekki hverju hún átti að svara.
– Þakka þér fyrir bæinn, sagði hún, – fyrir lánið á bænum.
Svo þakkaði hún fyrir fæðuna, sem hún hafði fengið gegnum árin, – þakkaði fyrir loftið,
sem hún hafði andað að sér – á hlaðinu og á túninu
.. Allt vert að þakka fyrir, sagði hún og var viss um, að það voru fáir,
sem hefðu látið svo mikið af hendi við fyrrverandi frillu,
eins og það var kallað, eða fyrir ambátt.
– Þú getur hætt aðra en mig, sagði Höskuldur hvasst.
– Ég er bara að þakka fyrir mig, sagði Melkorka og hló svolítið við.
Höskuldur stóð allt í einu upp.
– Þú hefur selt sjálfa þig, sagði hann og það var engu líkara en hann vildi berja orðin inn í hana.
Á þetta að vera það síðasta, sem þú segir við mig? spurði hún stillilega.
Höskuldur svaraði engu, gekk að dyrunum.
Hesturinn hans stóð tjóðraður rétt fyrir utan.
Hann gekk til hans, klappaði honum og horfði rannsakandi á hann.
– Fallegur hestur, sagði Melkorka og snerti faxið.
– Og góður hestur, bætti Höskuldur við, sneri sér að henni og rétti fram höndina í kveðjuskyni.
Horfðist í augu við hana — aðeins brot úr augnabliki; svo stökk hann á bak og reið burt.
Melkorka horfði á grjótið á hlaðinu, mest allt hellur og á milli þeirra möl, mold og strá hér og hvar.
Hófatakið fjarlægðist smáma saman. Hvarf.
Hún leit upp, stóð kyrr um stund og horfði út í sjóndeildarhringinn.
Fannst hún vera ein, yfirgefin.
Hún losaði sig við tilfinninguna, rétti úr sér og gekk hratt yfir hlaðið.
—–

Heimilið á Lambastöðum var rúmgott og vel búið, ekkert vantaði af nauðsynlegum hlutum.
Og bærinn lá fallega í landslaginu.
Straumhljóðið í ánni var einnig á þessum stað. Hljóð, sem kom Melkorku einhvern veginn við;
vakti stundum gleði og hughreysti hana.
Stundum vakti það þó ósegjanlega þrá eftir einhverju, sem hún vissi ekki hvað var, eða,
ef til vill vissi hún það og bældi tilfinninguna
innra með sér af ótta við, að allt myndi hrynja, ef hið innra kæmist upp á yfirborðið.
En oft var hljóðið ekki annað en árniður, niður tímans.
Hún bjó þó á fallegum og góðum bæ og átti eiginmann, sem vildi allt fyrir hana gera
– og hann fór stundum í langar ferðir, þegar hann frétti af skipi, sem kom að utan,
reyndi að ná í eitthvað fallegt, sem gæti glatt hana, en aðalatriðið var að fá fréttir,
sem hann vissi, að hún beið eftir.
Hann leit upp til hennar, naut nærveru hennar á bænum, naut þess að sjá hana og dáðist að henni.
dáði hana eins og hún væri dýrmætur hlutur, fannst Melkorku.
Það minnti hana á kaup og sölu og hún ýtti honum frá sér …
Höskuldur var á einhvern annan hátt nálægur… eins og síðast, þegar hún sá hann …eins og þegar hún sá hann fyrst
…hann var þarna – svo nálægur, að hún gat næstum því snert hann … og það var sem orð og setningar,
sem hann hafði sagt væru endurteknar fyrir framan hana – eða þær hlóðust upp milli Þorbjarnar og hennar …
Hvað nú, ef Ólafur kæmi ekki til baka?
Tíminn var þjakandi, stóð stundum kyrr, fannst henni, ekkert sameiginlegt með neinum.
Og hún ýtti Þorbirni aftur og aftur frá sér.
En daginn, sem hann kom með fréttir af Ólafi, gat hún tekið hendur hans og þrýst þeim að sér.
Frá þeirri stundu báru þau saman áhyggjur og vonir vegna ferðarinnar og þess, sem Ólafur átti að framkvæma
– og smátt og smátt óx vinátta á milli þeiraa.
Ólafur varð hirðmaður konungs stuttu eftir, að hann kom til Noregs.
Hann hafði gegnt skyldu sinni við konung með afbrigðum, var heiðraður – fékk orlof að ári liðnu,
fékk skip og áhöfn og sigldi til Írlands.
Þetta voru fréttirnar.
Það leið þó langur tími, þar til hann kom sjálfur og sagði sjálfur frá því hvernig ferðin hafði gengið. Þrjú ár.
Hann kom á eigin skipi og lagði að landi á sama stað, sem hann lagði frá. Nokurra klukkustunda reið í Laxárdal.
Það fréttist fljótt, að Ólafur væri kominn til landsins og þegar Höskuldur heyrði það,
reið hann af stað til að taka á móti honum og bjóða honum heim.
Það fréttist einnig fljótt, að hann hefði hitt ættingja sína á Írlandi – og,
að það væri satt, að móðurafi hans væri konungur á Írlandi.
Konungurinn Mýrkjartan hafði boðið Ólafi konungsstólinn eftir sinn dag.
Þetta var ekki nein kviksaga, sem var gripin úr lausu lofti, eða dregin upp úr sjónum á leiðinni.
Það var sannleikur, sem áhöfn skipsins gat staðfest, menn, sem höfðu verið með í ferðinni til Írlands.
Þeir höfðu skilið það, sem sagt var og séð hvað fram fór. Þeir staðfestu sannleiksgildi frásagnarinnar.
Og þetta var heiður, sem fyllti allan Laxárdalinn með geisladýrð, heiður, sem tengdi fólk saman,
auðgaði fólk. tengdi fólk, sem ekki var tengt áður — Ólafur nærri því sonur þeirra allra,- sonur og bróðir.
Og fólk óx innra með sér af því að hann var einn þeirra — og hann var svo náskyldur þeim.
– Ambáttarsonurinn, sagði Jórunn á Höskuldarstöðum, – viðurnefni, sem hún notaði, ekki aðeins áður fyrr
og ekki aðeins á meðan dalurinn ljómaði af geisladýrð yfir komu Ólafs,
heldur og seinna meir og við svipaðar aðstæður.
Jórunni leið annars vel, var friðsamleg og löngu hætt að skipa fólki að óþörfu að vinna verk sín upp aftur,
eins og oft kom fyrir meðan Melorka var á Höskuldsstöðum.
—–

Ólafur var ekki aðeins frægur í Laxárdalnum; hann varð frægur um allt land.
Ferðin hans var ævintýri fyrir börn á öllum aldri, ætt fram af ætt, öldum saman.
Endirinn á ævintýrinu var mestur, mikilvægastur, Það, að Ólafur vildi heldur koma aftur í dalinn,
þar sem hann var fæddur, en sitja á konungsstóli í öðru landi. Að hann vildi vera eins og aðrir íslenskir menn.
Það var það stærsta og mikilvægasta.
Allt var eins og Melkorka hafði séð fyrir, allt eins og hana hafði dreymt um síðan Ólafur fæddist
og raunar áður en hann fæddist.
Hann varð að segja frá öllu, alveg frá fyrstu sporunum í Noregi.
Hann varð sí og æ að segja frá ferðinni til Írlands,
endurtaka hvað eftir annað hvað faðir Melkorku hafði sagt, þegar hann sá hringinn og frétti,
að hún var á lífi og hana langaði enn og aftur að heyra hvað bræður hennar og fóstra höfðu sagt.
–Hún vildi fá að heyra það aftur og aftur.
Hún naut þess af öllu hjarta að sjá hann, heyra rödd hans, heyra aftur málið, sem hún hafði kennt honum,
naut þess að hann bar það inn í húsið og fannst það vera gjöf til hennar…
Þegar hann fór, sat hún með gjafir frá honum, áþreifanlegar gjafir… fann djúpa gleði, hamingju
- en um leið vonbrigði vegna þess að enginn af ættingjum hennar fylgdi Ólafi,- kom með honum.
Hún ýtti tilfinningunni frá sér, nálgaðist Þorbjörn,
tók hendur hans í sínar og þakkaði honum fyrir. Þakkaði fyrir ferð Ólafs.
Svo fór hún inn til drengsins, sem hún hafði fætt á meðan Ólafur var í burtu,
til drengsins, sem aðeins var venjulegt barn.

* * * * *